بزرگنمايي:

پیام آذری- کاهش ذخایر آب سفره‌های زیرزمینی و سدها زنگ خطر را در استان اردبیل هم به صدا درآورده است. تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها یکی از دلایل این وضعیت بوده است اما مهمتر از آن برداشت بی رویه آب در بخش‌های مختلف شرب، صنعت و از همه مهمتر کشاورزی بوده است.

استاندارد برداشت سالانه آب از منابع دشت اردبیل 130 میلیون مترمکعب است در حالی که در سال‌های اخیر رقمی بالغ بر 632 میلیون متر مکعب آب از این دشت برداشت شده و این رقم 5 برابر ظرفیت تعریف شده است.

علاوه بر سفره های زیر زمینی بعنوان منبع استراتژیک و بین نسلی، وضعیت سدهای استان هم حال روز خوبی ندارد. در حال حاضر 30 تا 40 درصد آب‌هایی که در پشت سدهای استان ذخیره سازی می شد تعدیل شده است بطوری که هم اکنون سد یامچی که برای 80 میلیون متر مکعب ذخیره سازی آب طراحی و احداث شده بود کمتر از 60 میلیون مترمکعب آب دارد.

جلال باقری کارشناس کشاورزی در این باره گفت: با توجه به تغییرات آب و هوایی و کاهش ذخایر سفره‌های آب زیرزمینی، استان اردبیل با بحران کم آبی روبرو است و باید با برنامه‌ریزی لازم این بحران مدیریت شود.

وی افزود: وضعیت سفره‌های زیرزمینی اردبیل اسف‌بار است و دلیل اصلی آن بارش کم، خشکسالی پی در پی ،برداشت بی‌رویه از سفره های زیرزمینی از سوی کشاورزان و استفاده از چاه های غیرمجاز است.

 این کارشناس بخش کشاورزی، افزایش شوری خاک و آبهای زیرزمینی را پیامدهای خطرناک کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی عنوان کرد و گفت: شوری بالای آب و خاک بر باروری خاک تأثیر منفی می‌گذارد و به تبع آن تأثیرات مخربی بر مناطق اصلی تولید مواد غذایی دارد و در نهایت امنیت غذایی در یک دوره طولانی مدت به وضوح به خطر می‌افتد.

وی افزود: طبق هشداری که پژوهشگران ایرانی داده‌اند، این پدیده در بعضی از مناطق استراتژیک قابل توجه است و اقدامات فوری برای برگشت این روند لازم است.

باقری یکی دیگر از پیامدهای کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی را فرونشست زمین عنوان کرد و گفت: یک‌چهارم جمعیت ایران هم‌اکنون در مناطقی زندگی می‌کنند که به‌دلیل کاهش چشمگیر ذخایر آب زیرزمینی طی 10سال اخیر، یک متر فرونشست داشته است. این روند به وضوح در حوضه دریاچه‌های نمک و همچنین استان‌های غربی ایران مشاهده می‌شود که با بالاترین میزان فرونشست مواجه هستند.

 این کارشناس بخش کشاورزی یادآورشد: دشت اردبیل هم در سال‌های اخیر شاهد فرونشست در اثر کاهش سفره‌های زیرزمینی بوده است.

باقری با اشاره به راه‌های مقابله با کاهش سفره‌های آب زیرزمینی افزود: انسداد چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌های موجود، ارتقای تاب آوری لوله‌های شریان های حیاتی و کنترل منظم و مدیریت آنها بصورت دوره ای ، اجرای طرح های 15 گانه تعادل بخشی ،حفظ بافت طبیعی آبراهه‌ها ، تغییر الگوی کشت ، کاشت گیاهان کم آب در بخش کشاورزی و فضای سبز، اجرای سازه‌های حفاظتی غیرقابل نفوذ در کف رودخانه‌ها و مسیرهای طبیعی و همچنین گسترش گلخانه‌ها از جمله راهکارهای مقابله با کاهش سفره‌های زیرزمینی است.

انسداد چاه‌های غیرمجاز؛ راهکار اصلی در کاهش سفره‌های زیرزمینی

یکی از اصلی‌ترین راهکارهای پیشنهادی کارشناسان، برای جلوگیری از کاهش سفره‌های آب زیرزمینی، انسداد چاه‌های غیرمجاز است هرچند این امر منجر به کاهش سفره‌های زیرزمینی نشده ولی به گفته کارشناسان یکی از راهکارهای جلوگیری از برداشت بی رویه آب و تعدیل سطح سفره‌های زیرزمینی است.

در همین راستا شرکت آب منطقه ای اردبیل اهتمام جدی بر مدیریت چاههای بخش کشاورزی داشته است به طوری بر اساس اعلام کارشناسان این اداره در یک سال اخیر 10 حلقه چاه غیرمجاز در شهرستان نمین ،32حلقه چاه غیرمجاز در خلخال ، 6 حلقه چاه غیرمجاز در شهرستان گرمی و 38 حلقه چاه غیرمجاز در مشگین شهر مسدود شده است.

به گفته "داور بستام" مدیر دفتر حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب و نماینده مجری طرح احیا و تعادل‌بخشی شرکت آب منطقه‌ای اردبیل تاکنون 134 حلقه چاه غیرمجاز در نقاط مختلف استان مسدود شده که نتیجه آن صرفه جویی بیش از یک میلیون و 800 هزار متر مکعب آب بوده است.

وی افزود: این اقدام در راستای مدیریت و نظارت دقیق بر منابع آب زیرزمینی و حفاظت و صیانت از این منابع توسط گروه‌های گشت و بازرسی این شرکت و با همکاری مسئولان قضایی و انتظامی در سطح استان تحقق یافته است.

 بستام اظهار کرد: همچنین برای جلوگیری از کاهش سفره‌های زیر زمینی تاکنون 195 دستگاه کنتور هوشمند و حجمی بر روی چاه‌های استان نصب شده  و 30 دستگاه نیز با هزینه بهره‌برداران چاه‌ها خریداری شده که در آینده نزدیک نصب خواهد شد.

وی افزود: علاوه بر این در راستای جلوگیری از اضافه برداشت آب از چاه‌های مجاز، در این مدت از طریق تقلیل منصوبات، قطع برق چاه‌ها و برچیدن منصوبات 85 حلقه چاه کشاورزی، بیش از یک میلیون و 300 هزار متر مکعب صرفه‌جویی شده است.

نماینده مجری طرح احیا و تعادل بخشی شرکت آب منطقه ای اردبیل اضافه کرد: بهمن ماه سال گذشته نیز چهار حلقه چاه غیرمجاز پر و مسلوب‌المنفعه شده و پنج حلقه چاه مجاز دارای اضافه برداشت، تقلیل و منصوبات غیرمجاز آنها برچیده شد.

بستام ادامه داد: علاوه بر اقدامات یاد شده همگام با سایر پروژه‌های تعادل بخشی پروژه، اطلاع‌رسانی در سطح استان، ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب، ارتقای سواد آبی بهره‌برداران و اجرای طرح داناب در استان در اولویت قرار گرفته است.

وی گفت: با توجه به خشکسالی در استان، این شرکت با توجه به وظیفه ذاتی و قانونی خود با هرگونه تخلف در زمینه آب‌های سطحی و زیرزمینی برخورد خواهد کرد و روند پر کردن بقیه چاه‌های غیرمجاز ادامه خواهد داشت.

افت کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی در اردبیل نگران کننده است

با وجود اقدامات غیرسازه‌ای از قبیل پرکردن چاه‌های غیرمجاز، جلوگیری از اضافه برداشت منابع آبی مجاز، نصب و بکارگیری کنتورهای هوشمند آب و برق، اطلاع رسانی وسیع بین مشترکان آب زیرزمینی، حذف قسمتی از آب شرب از منابع آب زیرزمینی و تامین آن از سد یامچی هنوز شاهد تداوم افت سطح سفره های زیر زمینی استان هستیم.

علی حیدری، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل، افت کمی و کیفی آب‌های زیرزمینی در سال‌های اخیر را یک چالش جدی دانست و گفت:از دلایل این پدیده می‌توان به بروز خشکسالی‌های بیش از یک دهه اخیر و همچنین محدود شدن تغذیه طبیعی آن ناشی از اجرا شدن طرح‌های توسعه منابع آب در بالادست ورودی‌های طبیعی این دشت اشاره کرد.

وی با اشاره به تبعات پدیده افت سطح آب زیرزمینی افزود: کاهش آبدهی چاه‌ها، چشمه‌ها و قنوات، تغییر محل و کف‌شکنی چاه‌ها و در نتیجه تحمیل هزینه‌های گزاف در این خصوص به صاحبان چاه‌ها، افت کیفی منابع آب و شور شدن تدریجی آنها، محدودیت در مصارف کشاورزی و صنعت و شرب، افزایش سرسام آور هزینه‌های تامین انرژی مثل برق و سوخت، عوارض منفی ناشی از فرونشست زمین و کاهش ظرفیت حجم مخزن طبیعی از تبعات این پدیده است.

حیدری اثرات تغییر اقلیم و کاهش بارش‌ها را از چالش‌های موجود منابع آب عنوان کرد و گفت: پایین بودن حجم ذخیره مخزن سدهای استان در ماه‌های اخیر، ما را وادار می‌کند که به راهکارهای تامین آب در سطح استان نگاه عمیق و فنی داشته باشیم.

اردبیل دشت ممنوعه است/ سالانه 15 سانتیمتر از سفره‌های دشت اردبیل افت می‌کند

وی ادامه داد: در سال‌های اخیر ذخایر و منابع آبی استان اردبیل کاهش یافته بطوری که سالانه 15 سانتیمتر از سفره‌های زیرزمینی استان بویژه در دشت اردبیل پایین می‌رود، این دشت جز دشت‌های ممنوعه بوده و اگر به همین منوال پیش برود در آینده جز دشت‌های ممنوعه بحرانی خواهد شد.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل با بیان اینکه مصرف بی رویه آب در مرکز استان بیشتر شده و بر اساس بررسی‌ها سالانه 40 میلیون متر مکعب آب در اردبیل مصرف می‌‍شود، افزود: بر خلاف سیمای ترسیم شده از استان اردبیل به عنوان«سرزمین چشمه‌های بهشتی» وضعیت منابع آب استان نگران کننده بوده و دشت اردبیل به دلیل اضافه برداشت از آبهای زیرزمینی با خطر فرونشست مواجه شده است.

حیدری ادامه داد: بر اثر کم توجهی به میزان مصرف آب در گذشته، سطح تراز آبخوان اردبیل سالانه به طور متوسط 27 سانتیمتر افت کرده  که در خشکسالی سال‌های اخیر این میزان 2 برابر شده است.

وی با تاکید بر لزوم همکاری تمامی نهادها، سازمان‌ها، مراکز علمی و دانشگاهی با بخش آب برای فرهنگ سازی و تعادل بخشی آبخوان در چارچوب برنامه سازگاری با کم آبی استان افزود: باید راهکارهای علمی و کاربردی برای تثبیت مصارف آب زیرزمینی در بخش های مختلف و مدیریت بهینه بکار گرفت.

 مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل با بیان اینکه باید میان برداشت و تغذیه دشت اردبیل توازن ایجاد شود، افزود: تغذیه مصنوعی دشت، انسداد چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند، تقلیل مقدار مصارف، ترویج و فرهنگ سازی و اصلاح الگوی کشت از جمله راهکارهای لازم و ضروری در این بخش است.

حیدری  با تاکید بر لزوم استفاده از ظرفیت رسانه‌ها و مراکز دانش‌بنیان برای ترویج مدیریت بهینه مصرف آب اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین راهکارها برای عبور از چالش موجود همکاری و هماهنگی مستمر رسانه‌ها با مدیریت آب استان است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای اردبیل استفاده از تجارب کشورهای موفق در امر مدیریت مصرف را مورد تاکید قرار داد و گفت: با مشارکت دستگاههای اجرایی مربوطه در استان و همدلی و همراهی مردم، در صورت تداوم خشکسالی می‌توان آمادگی لازم را در امر مدیریت مصرف آب ایجاد و عملیاتی کرد.

رضا غفاری معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای اردبیل هم با بیان اینکه متوسط افت سفره زیرزمینی در دشت‌ اردبیل به 12 متر رسیده است افزود: تعادل‌بخشی به منابع آب و احیای دشت‌ها با هدف جلوگیری از فرونشست و افت آب‌های زیرزمینی از سال 84 شروع شده و با جدیت ادامه دارد.

وی متوسط سالانه کسری مخزن را 14 میلیون مترمکعب اعلام کرد و گفت: کسری تجمیعی نیز 700 میلیون مترمکعب است.

غفاری ادامه داد: متوسط افت سفره زیرزمینی در 50 سال اخیر 12 مترمکعب است به طوری که ما امروز با افت سالانه 24 سانتیمتر روبرو هستیم.

معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای اردبیل تصریح کرد: در گذشته براساس برخی قوانین در روستاها در حد پنج مترمکعب برداشت آب از چاه‌ها مجوز صادر شده بود تا روستائیان برای مصارف شرب و دام خود از آن استفاده کنند ولی در حال حاضر با بازدیدهای مکرر سعی داریم تا چاه‌هایی که مجوز حفر ندارند پر کرده و اجازه برداشت ندهیم.

معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای اردبیل ضرورت توجه منطقی مردم به استفاده بهینه از منابع آب و جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز را یادآور شد و بیان کرد: با توجه به اینکه آب سرمایه نسل‌های آینده است باید در استفاده و بهره‌برداری از آن به نحوی عمل کنیم تا مدیون نسل‌های بعدی نشویم.

غفاری به کاهش منابع آب پشت سدها اشاره کرد و گفت: آب سد یامچی تا 23 میلیون مترمکعب، سقزچی 900 هزار مترمکعب، ارس 699 میلیون مترمکعب و ... کاهش یافته و مهمتر اینکه ورودی منابع آب به این سدها نیز به شدت تنزل یافته است.

محمد اعتماد فرماندار اردبیل هم در این باره گفت: برداشت بی رویه آب از سفره‌های زیر زمینی در دشت اردبیل نگران کننده بوده و ضروری است برای جلوگیری از آن اقدام‌های موثرتری صورت بگیرد.

وی اضافه کرد: فقدان نظارت کافی در برداشت از سفره‌های آب زیر زمینی و نبود مدیریت مناسب در این زمینه باعث ایجاد وضعیت بحرانی کنونی شده است.

فرماندار اردبیل اعمال مدیریت و برنامه ریزی برای حراست و احیای دشت اردبیل را بهترین راهکار موجود اعلام کرد و گفت: برنامه‌های محیط زیست و آب بدون تاثیرگذاری مسائل سیاسی باید به صورت منطقه ای و استانی اعمال شود و اگر در این زمینه سیاست گذاری درستی شود می توان بر مشکلات فائق آمد.

وی گفت: کمبود شدید منابع آبی در حال حاضر مهم‌ ترین دغدغه در دشت اردبیل است که این موضوع بیشتر به بخش کشاورزی مربوط می‌شود و باید با استفاده از روش‌های جایگزین آبیاری نوین و روش‌های جدید، مشکلات موجود را برطرف کنیم.

فرماندار اردبیل با بیان اینکه تغییر الگوی کشت محصولات کشاورزی راهکاری اساسی برای مقابله با کمبود آب است، گفت: مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی سبب افت آب‌های زیرزمینی شده و به همین دلیل نیاز است تمام دستگاه ‌ها و مسئولان اجرایی با تعامل و همکاری‌ های همه‌ جانبه در راستای حل این مشکلات گام بردارند.

وی اضافه کرد: انتظار می‌رود تمامی نهادها در تحقق برنامه‌های مدیریت منابع آبی همکاری کنند تا بتوانیم از این طریق کمبود منابع آبی را برطرف کرده و با بحران کم ‌آبی مقابله کنیم چرا که این موضوع برای ما از اهمیت بسزایی برخوردار است و اگر مورد بی‌توجهی قرار گیرد عواقب جبران ‌ناپذیری به بار می‌آورد.

به گفته مسئولان، استان اردبیل علاوه بر کاهش سفره‌های آب زیرزمینی با کاهش ذخایر آب سدها هم مواجه شده و از سوی دیگر با خشکسالی شدیدی در حوزه‌های آبریز استان دست و پنجه نرم می‌کند بطوری که بارش‌ها درحوضه آبریز سدهای مهم استان اردبیل 70 درصد کاهش دارد که این امر موجب کاهش 50 درصدی حجم ذخیره آب سدهای استان شده است.