بزرگنمايي:

پیام آذری- دکتر محمد طاهری خسروشاهی روز شنبه در گفت وگو با خبرنگاری  افزود: مستندات مهمی وجود دارد که آذربایجان از سده های سوم هجری دارای هویت شیعی بوده است و در اواسط سده سوم فردی به نام قاسم بن علاء، اقامت داشت که دلیلی متقن بر حضور عناصری از شیعیان در آذربایجان می باشد و در همین زمان حکومت مهم و ناشناخته آل مسافر در تبریز و مناطقی از آذربایجان حضور داند که دارای هویت شیعی است.

وی با اشاره به اینکه متاسفانه محققان و مورخان ادبیات ترکی در خصوص نخستین نمونه های شعر عاشورایی در زبان ترکی دچار اشتباهی غیرقابل جبران شده اند، اظهار داشت: تقریبا همه محققان زبان و ادبیات ترکی، نخستین آثار شعر عاشورایی به این زبان را عصر صفوی معرفی کرده اند و تصور این محققان این است که چون در دوره صفوی مذهب شیعه به آیین رسمی ایران تبدیل شده، پس لاجرم اولین شعرهای ترکی در حوزه عاشورا هم باید از این دوره شروع شود که بر همین اساس این محققان سروده های عاشورایی ملامحمد فضولی را به عنوان سراینده نخستین آثار منظوم عاشورایی در زبان ترکی می دانند.

طاهری خسروشاهی ادامه داد: در تداوم سلسله های شیعی در آذربایجان، قیام امامزاده سید جمال الدین در تبریز سده چهارم و پنجم و نیز نهضت «الرضا من آل محمد» در همان ایام و همچنین وجود سلطان محمد خدابنده و حکومت شیعی قره قویونلوها در سده های هفتم تا نهم هجری، نقش مهمی در تکاپوی شیعیان آذربایجان دارد؛ بنابراین شیعه شدن آذربایجان در عصر صفوی امری ناگهانی نیست و امکان ندارد منطقه آذربایجان یک شبه تغییر مذهب بدهد.

به گفته وی شیعه شدن مردم آذربایجان نتیجه یک روند تاریخی 800 ساله است.

طاهری خسروشاهی با بیان اینکه به احتمال بسیار قوی در دوران هشتصد ساله پیش از عصر صفوی، شاعران و سخنورانی در آذربایجان حضور داشتند که در رثای امام حسین (ع) مرثیه سرایی کرده باشند، یادآور شد: منتها همانند شعر فارسی یا دست تحریف دولت های غیرشیعی در کار بوده و یا در نتیجه امری شگفت و پرابهام، آثار شیعی این مناطق از گزند روزگار مصون نمانده است.

وی در تقسیم بندی تاریخ ادبیات ترکی در حوزه شعر عاشورایی، گفت: تاریخ ادوار شعر مرثیه برای امام حسین به زبان ترکی را می توان به سه دوره تاریخی از سده سوم تا نهم هجری، دوره صفوی و نیز از مشروطه تا انقلاب اسلامی تقسیم بندی کرد و از این سخنوران می توان به قطران تبریزی، فلکی شروانی، خاقانی، نسیمی، فضولی، نیّر تبریزی، کریم آقا صافی، صراف تبریزی و شاعران دوران معاصر از جمله ذهنی، عابد و بقیه سخنوران اشاره کرد.

طاهری خسروشاهی، هویت اسلامی و ایرانی، زبان ساده و مردمی، قالب و اوزان عروضی، وجود لغات بومی و محلی، مستند سرایی، بازتاب قرآن و حدیث، تصویرسازی و مواضع انقلابی و استعمارستیزانه را از ویژگی های نوحه های آذربایجان در طول سده های گذشته بیان کرد.

وی بر لزوم ورود مراکز علمی و دانشگاهی ایران به حوزه پژوهش های ادبیات آبینی و عاشورا پژوهی تاکید و اضافه کرد: از جمله ضرورت های تحقیقات معاصر، تصحیح و بازبینی برخی از مقاتل تاریخی درباره حادثه کربلا و انتشار منقّح و پاکیزه این آثار و انتخاب موضوعات مرتبط با ادبیات عاشورایی در قالب رساله های دانشجویی می باشد.

رییس مرکز آموزش زبان فارسی به دانشجویان غیرایرانی دانشگاه تبریز به تبیین نخستین سروده های عاشورایی در شعر عربی نیز پرداخت و گفت: بر اساس مستندات تاریخی و شواهد متون و مقاتل، نخستین سروده های عاشورایی از زبان خود اهل بیت (ع) به ویژه حاضران در صحنه کربلا از جمله حضرت زینب و بانو رباب همسر حضرت اباعبدالله الحسین بوده و مضمون محوری این سروده ها، مرثیه شهادت امام و دیگر شهدای کربلا است.

طاهری خسروشاهی یادآور شد: نخستین نویسندگان مقاتل معتبر مربوط به حادثه عاشورا، از جمله خوارزمی در مقتل الحسین که از کتب موثق تاریخ کربلاست، ابیاتی به زبان عربی و به نقل از خواهران حضرت امام حسین نقل کرده است.  

وی با بیان اینکه ابتدا یکی از مولفان و محققان برجسته تاریخ ادبیات فارسی، مرحوم ذبیح اللله صفا، شاعری به نام قوامی رازی از سخنوران سده ششم هجری را به عنوان اولین گوینده شعر فارسی در حوزه ادبیات عاشورایی معرفی کرد و سپس مرحوم محمدامین ریاحی خویی از استادان حوزه تحقیقات ادبی با انتشار مقاله ای در مجله یغما، قصیده ای از کسایی مروزی منتشر کرد و پیشینه شعر عاشورایی در زبان فارسی را به سده چهارم و پنجم رسانید، افزود: معتقدم چنانکه همزمان با دواوین شاعران، متون تاریخی منثور ادبیات فارسی نیز بررسی شود، قدمت شعر عاشورایی به نخستین سال های طلوع شعر فارسی خواهد رسید.

طاهری خسروشاهی اظهار داشت: از جمله مولفی به نام ابوجعفر قمی، مولف تاریخ قم در کتابش از حضور جمعی از سخنوران شیعی در سده دوم و سوم هجری در قم خبر می دهد که متاسفانه ما اینک به آثار این شاعران دسترسی نداریم. 

وی اضافه کرد: در بررسی تحقیقات ادبی و تتبعات تاریخی، دستی پنهان و متاثر از حاکمیت های غیرشیعی در طول سالیان دراز، به حذف، تحریف و سانسور شعر عاشورایی در ادبیات فارسی اقدام کرده است؛ از جمله مولف ناشناس کتاب مجمل التواریخ و القصص که در سده ششم تالیف شده، در فرازی از کتاب خود از نابود کردن آثار منظوم و منثور شیعیان ایران در سده چهارم هجری به دست سلطان محمود غزنوی خبر می دهد. 

طاهری خسروشاهی افزود: من تردیدی ندارم که در میان آثار معدوم توسط سلطان غزنوی و دیگر شاهان غیرشیعی، سوگ سروده هایی در رثای امام حسین و حادثه عاشورا وجود داشته که دست تحریف گر روزگار آنها را از بین برده است.

وی گفت: بخشی از تحریفات اشعار عاشورایی نیز توسط کاتبان نسخه های خطی صورت گرفته که این تحریفات شامل دخل و تصرف هایی است که نسخه نویسان بر مبنای تاثیرات ایدئولوژیک بر روی دواوین شاعران شیعی در طول روزگاران انجام داده اند که البته بخش دوم دستبرد کاتبان به صورت تغییرات و تبدیلات ذوقی بوده است.

این استاد دانشگاه، شعر کسایی مروزی در سده چهارم هجری را تا پیدا شدن دیگر آثار عاشورایی، قدیمی ترین شعر مکتوب عاشورایی در زبان فارسی معرفی کرد.