پیام آذری - شهرستان گرمی یکی از مناطق مهم گردشگری استان اردبیل است که ظرفیت های فراوان طبیعی و تاریخی در توسعه گردشگری این شهرستان وجود دارد.
شهرستان گرمی از شمال با شهرستان‌های بیله‌سوار و پارس‌آباد، از غرب با شهرستان انگوت، از جنوب با شهرستان مشگین‌شهر و از شرق با جمهوری آذربایجان همسایه است.
شهرستان گرمی از جنوب به دامنه کوه‌های صلوات، از شمال به کوه‌های خروسلو، از غرب به رود دره‌رود و از شرق به بالهارود محدود می‌شود.
شهرستان گرمی مانند اغلب نواحی ایران دارای اقلیمی نیمه خشک با تابستان‌های نسبتاً گرم و زمستان‌های نسبتاً سرد می‌باشد. آب و هوای گرمی نسبت به اغلب نواحی و شهرستان‌های استان اردبیل معتدل و ملایم می‌باشد. آب و هوای این شهرستان خصوصاً در شرق، تا اندازه‌ای تحت تأثیر آب و هوای منطقه خزر و توالش قرار دارد.
جاذبه های تاریخی
قدیمی ترین آثار شناسایی شده از این شهرستان مربوط به دوران پالئولتیک قدیم (حدود500 هزار سال پیش) از حوزه رودخانه قاراسو و سامبور چایی است. در شهرستان گرمی مغان، شهرهای مهمی در دوره اسلامی شکل گرفته که برزند و باجروان از آن جمله است. تپه ها، قلعه ها، آثار برج های مقبره ای، سنگ قبرها و شهرهای تاریخی نشانگر غنای منطقه از منظر باستان شناختی است و تا به حال بیش از 350 مورد از این آثار شناسایی شده و یا در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
واقع شدن شهرستان گرمی مغان در شاهراه ارتباطی قدیمی میانه-اردبیل به قفقاز باعث شکل‌گیری انواع استقرارگاه ها، قلعه ها و شهرها در این خطه شده و شناسایی بیش از 30 مورد از قلعه های تاریخی، گرمی را به دیار قلعه ها معروف ساخته است. از قلاع مهم و دیدنی گرمی می توان به اینی قالاسی در روستای اینی، قیز قایا قالاسی در روستای قوزلو، دئو قالاسی و قالاباشی در گرمی، شهر تاریخی برزند در روستای قالا برزند، اوغلان و قیز قالاسی اشاره کرد.
امامزاده ها و مقابر مشاهیر و قهرمانان تاریخی مغان از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه هستند از جمله بارگاه امامزاده محمد بن محمد حنفیه در قالابرزند، مقبره آقا میر عزیز در شهر گرمی، مزار میر سادات خان در قوزلو و رحیم خان در برزند را می توان نام برد.
خانه های تاریخی شهر گرمی و مجموعه خانه های اربابی خاندان وکیلی در روستای آشاغا و یوخاری وان در بخش موران و نیز غارهای تاریخی-طبیعی، سنگ قبرها، استل ها و بقایای آسیاب های آبی روستاهای آلایله، آبازآلیلی، قوزلو، اوماسلان، دریامان و رمضانلو از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه است.
جاذبه های طبیعی
منطقه گردشگری شلاله دره سی (دره آبشارها) در روستای قوزلو و دییرمان دره سی روستای آلایله و ناردره سی (دره انار) در روستای هئران، آبشارهای زیبا و دیدنی روستای افچه، سالالا، پیه دره، پرمئییر و آسوران در بخش موران، قوزلو، بییره، رمضانلو، آلایله، اینی و اوجاق آلازار در بخش مرکزی از دیگر جاذبه های طبیعی مهم این شهرستان هستند.
دریاچه های طبیعی قالغانلو گؤل در روستای خانکندی و آواس گؤلی در روستای هاواس و نیز دریاچه سد گیلارلو به عنوان یکی از مناطق نمونه گردشگری استان و ایرناواش و کوتول در گرمی از دیگر جاذبه های گردشگری منطقه محسوب می شود.
درختان کهنسال گردو در روستاهای قوزلو، تولیر، افچه، اوماسلان و درخت دیر زیست چنار در روستای چنار و نیز پوشش جنگلی و بافت سنتی روستاهای نوار مرزی در بخش موران به همراه یخچال های طبیعی قاراقایا و اینی در بخش مرکزی که در محل به بئزخانا معروف است از دیگر جاذبه های طبیعی منطقه می باشند.
دریاچه قالغانلو
قالغانلو زیباترین و کوچک‌ترین دریاچه طبیعی شمال‌غرب ایران و از جاهای دیدنی گرمی است. دریاچه قالغانلو برکه‌ای فصلی به وسعت 3500 مترمربع در شرق روستای خان کندی شهرستان گرمی است که از ذوب شدن تدریجی برف‌های کوه قبله داشی پدیده آمده و در فصل بهار وسعت آن افزایش می یابد.
دریاچه سد گیلارلو
این دریاچه در پنج کیلومتری شمال شهر گرمی و در کنار روستای گیلارلو واقع است. این دریاچه بعد از دریاچه شورابیل بزرگترین دریاچه استان اردبیل به حساب می آید. دریاچه گیلارلو به دلیل موقعیت جغرافیایی و چشم انداز زیبا و همچنین وجود آلاچیق‌ها و کمپ‌های اقامتی و امکانات تفریحی از جمله قایق سواری، گیلارلو را به قطب گردشگری این شهرستان تبدیل کرده است.
شوله‌لر دره سی (دره آبشارها)
شوله‌لر دره سی (دره آبشارها) با داشتن ده ها آبشار بزرگ و کوچک یکی از نقاط مهم و دیدنی روستای قوزلو است. با توجه به ویژگی ها خاص و منحصربه فرد این دره و وجود آبشارهای کوچک و بزرگ و همچنین طول نسبتاً زیاد آن و همچنین همراهی با جلوه طبیعی منطقه از ظرفیت های مهم بخش گردشگری شهرستان گرمی می باشد. از آبشارهای مهم این منطقه می توان به جوماشولی سی یا یوخاری شوله؛ شاوون گلوه درسی؛ سلاله؛ افسوران؛ دمیرچول؛ آلیله؛ قوزلو؛ افچه؛ سولدوز شوله سی یا بؤیوک شوله؛ شوران شوله سی؛ گئن دره شوله سی؛ قیزیل قایاسی و بیعرق اشاره کرد.
بخش موران
عمر آثار باستانی کشف و شناسایی شده در این منطقه به بیش از 500 هزار سال قبل می‌رسد که نشان از قدمت تاریخی این منطقه دارد. موقعیت راهبردی این منطقه مرزی در گذشته پایه‌گذار معماری آن و ساخت قلعه‌های فراوان بوده است. وجود بیش از 30 قلعه در شهرستان گرمی، به این منطقه لقب دیار قلعه‌ها را داده است. برج‌های مقبره‌ای و آرامگاه‌های خمره‌ای و صندوقی شکل روی تپه‌های طبیعی کوچک حضور تمدن در گذشته این ناحیه را آشکار می‌سازد. موران در زبان ترکی معنی رودخانه می‌دهد. وفور بارش در این بخش، باعث جاری شدن رودهای فراوان و تشکیل آبشارهای زیبا شده است. دلیل نام‌گذاری این بخش، این رودهای فراوان هستند.
بخش موران در سمت شرقی شهرستان گرمی به‌دلیل قرار گرفتن در مرز میان ایران و جمهوری آذربایجان، دارای اهمیت ویژه‌ای است.
منطقه تاریخی و غنی موران به‌دلیل ظرفیت‌های بالای تاریخی، طبیعی و فرهنگی، اهمیت ویژه‌ای در استان اردبیل دارد؛ گرچه هنوز مهجور است. تمدن در موران قدمتی پیش از تاریخ دارد. تاکنون بالای 200 اثر در این شهرستان به ثبت تاریخی رسیده‌اند.
طبیعت موران نیز ویژگی‌های برجسته‌ای دارد. سراسر موران رودها جریان دارند و در همه دره‌ها می‌توان آبشارها را دید. محصولات طبیعی و تولیدات غذایی این منطقه بسیار با کیفیت هستند. صنایع دستی در روستاهای موران رونق دارند.
فرهنگ و رسوم مردم روستاهای مختلف مغان گسترده و متنوع است. عشایر در نقاط مختلف دشت‌های منطقه پراکنده هستند. در میان محلی‌ها، بازی‌های محلی جذاب و مراسم و جشن‌های ویژه در مناسبت‌های خاص متداول است. « اللاه لاما» (که در آثار ناملموس ملی ثبت شده است) از جمله این جشن‌ها است که در زمان پایان دوره دروی گندم برگزار می‌شود.
بخش موران دارای طبیعتی سرسبز و پوشیده از جنگل می باشد. همچنین این بخش به دلیل قرار گرفتن در مرز بین ایران و جمهوری آذربایجان جذابیت خاصی در جذب گردشگر دارد. روستای افجه، اوماسلان، سیا، ایلخانلار، شوون، داش دیبی و ... از روستاهای مهم گردشگری این منطقه می باشند.
دو اقامتگاه بوم گردی در شهرستان گرمی در روستاهای اوماسلان و شوون وجود دارد که می تواند پذیرای گردشگران و مسافران باشد.