بررسی اختلالات رشدی و اهمیت تشخیص و مداخله به‌ موقع

پیام آذری - اختلالات رشدی گروهی از مشکلات هستند که در روند طبیعی رشد جسمی، شناختی، زبانی یا رفتاری کودک بروز می‌کنند و این اختلالات معمولاً در سال‌های نخست زندگی ظاهر می‌شوند و می‌توانند بر عملکرد روزمره و کیفیت زندگی فرد تأثیر ماندگاری داشته باشند. در زیر بخشی از گفت‌وگوی اداره اطلاع‌رسانی و روابط عمومی اداره کل آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی با دکتر رئوف احمدیان، مشاور و روانشناس کودک و مدرس دانشگاه را می‌خوانید:

«اغلب اختلالات رشدی، پیش از تولد آغاز می‌شوند، اما برخی نیز ممکن است بر اثر عوامل پس از تولد مانند آسیب‌ها، عفونت‌ها یا قرار گرفتن در معرض سموم محیطی ایجاد شوند و علت بیشتر این اختلالات ترکیبی از عوامل ژنتیکی، پزشکی، محیطی و رفتاری است. به عنوان نمونه، سیگار کشیدن و ... در دوران بارداری، عفونت‌های مادر در دوران بارداری، وزن کم هنگام تولد، زایمان زودرس و یا تماس با موادی مانند سرب، همگی می‌توانند در بروز این اختلالات نقش داشته باشند اما با این حال، در بسیاری از موارد، علت دقیق همچنان ناشناخته است.
مطالعات نشان می‌دهد که حدود 10 تا 15 درصد از کودکان سه تا 17 ساله دچار نوعی از اختلال رشدی هستند؛ از جمله بیش‌فعالی، اختلال طیف اوتیسم، اختلال گفتار و زبان، اختلال یادگیری، فلج مغزی، کم‌شنوایی، سندرم X شکننده، سندرم تورت و سایر شرایط مشابه.
به عنوان مثال؛ حدود 25٪ از کم‌شنوایی‌های نوزادان ناشی از عفونت‌های دوران بارداری (مانند سیتومگالوویروس) یا آسیب‌های پس از تولد است. برخی از علل شایع ناتوانی ذهنی شامل سندرم داون، سندرم X شکننده یا آسیب‌های ناشی از الکل در دوران جنینی هستند.
زردی درمان‌ نشده نوزاد می‌تواند به عارضه‌ای به نام کرنیکتروس منجر شود که با فلج مغزی، مشکلات شنوایی و بینایی همراه بوده، اما با تشخیص و درمان به‌موقع، قابل پیشگیری است.
اهمیت تشخیص زودهنگام و مداخله به‌موقع
شناسایی زودهنگام اختلالات رشدی، نقش تعیین‌کننده‌ای در مسیر رشد کودک دارد و هرچه ارزیابی و مداخله زودتر آغاز شود، احتمال بهبود عملکرد کودک و افزایش استقلال او بیشتر خواهد بود و والدین باید به غرایز خود اعتماد کنند و اگر متوجه رفتار یا روند رشدی غیرعادی شدند، بدون تعلل موضوع را با متخصص در میان بگذارند.
نشانه‌های هشداردهنده در سنین مختلف
نوزادان (0 تا 12 ماهگی): نداشتن لبخند اجتماعی تا 6 ماهگی، عدم واکنش به صدا یا اسم تا 9 ماهگی، یا از دست دادن مهارت‌های قبلی.
کودکان نوپا (1 تا 3 سال): نگفتن اولین کلمه تا 16 ماهگی، ناتوانی در ساخت جملات دوکلمه‌ای تا 24 ماهگی، عدم تعامل با همسالان یا انجام حرکات تکراری.
کودکان پیش‌دبستانی (3 تا 5 سال): گفتار نامفهوم برای غریبه‌ها، دشواری در بازی‌های ساده یا رعایت قوانین، پرخاشگری مکرر.
کودکان مدرسه‌ای (5 سال به بالا): مشکلات یادگیری علی‌رغم آموزش مناسب، دشواری در دوستی با همسالان، نقص در توجه یا بیش‌فعالی و مشکلات در مهارت‌های خودیاری.
در صورت مشاهده چند مورد از این نشانه‌ها، توصیه می‌شود کودک توسط تیمی از متخصصان شامل پزشک رشد، روانشناس کودک، گفتاردرمانگر و کاردرمانگر ارزیابی شود.
توصیه‌ها و راهکارهای حمایتی
کودکان و بزرگسالان دارای اختلالات رشدی، مانند دیگران، حق دسترسی به زندگی سالم و فعال را دارند و داشتن اختلال رشدی به معنای ناتوانی در داشتن سلامت جسمی و روانی نیست و برای حفظ سلامت این افراد، مراجعه منظم به پزشک، پیشگیری از بیماری‌ها، فعالیت بدنی مناسب و تغذیه سالم ضروری است.
مطالعات نشان داده است که برخی مشکلات مانند آسم، آلرژی‌های پوستی، یا میگرن در میان کودکان دارای اختلالات رشدی بیشتر دیده می‌شود؛ بنابراین، پیگیری‌های پزشکی منظم اهمیت فراوانی دارد.
اختلالات رشدی مادام‌العمر، اما قابل مدیریت و کنترل‌ هستند و با برنامه‌ریزی درست، آموزش هدفمند، و حمایت خانواده و مدرسه، می‌توان شرایط را برای رشد بهتر کودک فراهم کرد و در این مسیر به نقاط قوت فرزندتان مانند خلاقیت و حافظه نیز توجه کنید، از فناوری‌های آموزشی و ابزارهای کمکی (مانند نرم‌افزارهای یادگیری دیجیتال یا تبدیل گفتار به متن) بهره بگیرید، همکاری مداوم میان خانواده، مدرسه و مراکز حمایتی را جدی بگیرید و آموزش و حمایت از والدین، خواهر و برادر و مربیان نقش کلیدی در بهبود روند رشد کودک دارد.
هر کودک دنیای منحصر به‌فردی دارد وآگاهی، توجه و مداخله به‌ موقع می‌تواند مسیر آینده او را به شکلی چشمگیر تغییر دهد، لذا درک صحیح از اختلالات رشدی و پذیرش تنوع‌های فردی، گامی مهم در ایجاد جامعه‌ای آگاه‌تر و مهربان‌تر است.»
انتهای پیام