پیام آذری - رویدادنامه نبونید: سندی که سقوط بابل را فاش کرد
رویدادنامه نبونید یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی بابلی است که رویدادهای سال‌های آخر سلطنت نبونید را ثبت کرده است.این لوح گلی میخی، فتح مسالمت‌آمیز بابل توسط کوروش بزرگ در 539 ق.م را با جزئیات شرح می‌دهد.در این مقاله از بیتوته ، با محتوای این سند ارزشمند و اهمیت آن در تاریخ هخامنشی آشنا می‌شویم. رویدادنامه نبونید شاهدی بی‌طرف بر پایان امپراتوری بابل نو و آغاز عصر پارسیان است.
رویدادنامه نبونید
رویدادنامه نبونید (به انگلیسی: Nabonidus Chronicle)، یکی از ارزشمندترین اسناد تاریخی باستانی است که بر روی یک لوح گلی با خط میخی بابلی نوشته شده. این متن، که گاهی با عنوان "رویدادنامه نبونید و کوروش" نیز شناخته می‌شود، رویدادهای کلیدی دوره سلطنت نبونید (556–539 ق.م)، آخرین شاه امپراتوری نو-بابلی، را توصیف می‌کند. نبونید، که بدون تبار سلطنتی و احتمالاً با حمایت کاهنان به قدرت رسید، سلطنتی پر از تنش‌های مذهبی و سیاسی داشت. این رویدادنامه نه تنها سقوط بابل به دست کوروش بزرگ، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی، را ثبت کرده، همچنین این رویدادنامه به رویدادهای نظیر برگزاری سوگواری کوروش برای درگذشت همسرش اشاره می‌کند. یکی از راز های رمزآلود این کتیبه ارتباط آن با خط میخی الکترونیکی جدیدی تحت عنوان خط میخاچوف است.
این سند، که در دوران سلوکیان (حدود 312–65 ق.م) نگاشته شده، لحنی خصمانه نسبت به نبونید دارد و او را به عنوان شاه غایب و مخالف سنت‌های مذهبی بابل توصیف می‌کند. رویدادنامه نبونید بخشی از سری رویدادنامه‌های بابلی (Babylonian Chronicles) است که از قرن هشتم ق.م آغاز می‌شود و تا دوران هخامنشی ادامه می‌یابد. اهمیت آن در این است که کهن‌ترین منبع مکتوب درباره فتح بابل توسط کوروش است و با منشور کوروش و کتاب مقدس (مانند کتاب دانیال) همخوانی دارد.
زمینه تاریخی: امپراتوری نو-بابلی و سلطنت نبونید
امپراتوری نو-بابلی (626–539 ق.م) پس از سقوط آشور (612 ق.م) به قدرت رسید و با فتوحات نبوپولاسر و نبوکدنصر دوم به اوج رسید. نبونید، که احتمالاً از خاندان نبوکدنصر نبود، در 556 ق.م پس از قتل لاباشی-مردوک به تخت نشست. او بیشتر به مسائل مذهبی، به ویژه پرستش خدای ماه سین (به جای مردوک، خدای اصلی بابل)، علاقه‌مند بود. این امر باعث تنش با کاهنان مردوک شد.
نبونید برای حدود 10 سال (از سال 7 تا 17 سلطنتش) بابل را ترک کرد و به اوازیس تیما (Tema) در عربستان رفت. این غیبت، برگزاری جشنواره آکیتو (جشن سال نو بابلی) را مختل کرد، که نیاز به حضور شاه داشت. در غیاب او، پسرش بلشاصر (Belshazzar) به عنوان ولیعهد حکومت می‌کرد. رویدادنامه نبونید این غیبت را با لحنی انتقادی توصیف می‌کند و آن را عامل ضعف بابل می‌داند.
در همین دوران، کوروش دوم، شاه انشان (پارس)، در حال قدرت‌گیری بود. رویدادنامه از سال ششم نبونید (550 ق.م) به او اشاره می‌کند، زمانی که کوروش آستیاک (آستیاگ)، شاه ماد، را شکست داد و هگمتانه (اکباتان) را غارت کرد. این رویداد، آغاز امپراتوری هخامنشی را رقم زد.
کشف و توصیف فیزیکی
رویدادنامه نبونید در اوایل قرن بیستم در کاوش‌های بابل کشف شد و اکنون در موزه بریتانیا (شماره BM 35382) نگهداری می‌شود. لوحی گلی به ابعاد تقریبی 13.5 × 8.5 سانتی‌متر با 47 خط میخی در دو ستون (جلو و پشت) است. متن به زبان اکدی بابلی نو نوشته شده و آسیب‌های زیادی دارد، به ویژه در ابتدای متن.
ترجمه‌های کلیدی توسط دانشمندانی مانند سیدنی اسمیت (1924)، آلبرت کرک گریسون (1975)، ژان-ژاک گلاسنر (2004) و آملی کورت (2010) انجام شده. نسخه فارسی کامل آن توسط رضا مرادی غیاث‌آبادی در وبسایت پژوهش‌های ایرانی منتشر شده، که نخستین ترجمه کامل به پارسی است.
محتوای رویدادنامه: خلاصه سال‌به‌سال
رویدادنامه بر اساس گاهشماری بابلی (از ماه نیسانو، یعنی بهار) ساختاربندی شده و رویدادها را مختصر و بدون جانبداری ظاهری (هرچند با لحن انتقادی به نبونید) ثبت می‌کند. متن اصلی آسیب‌دیده است، اما خلاصه‌ای از محتوای کلیدی به شرح زیر است:
سال‌های اولیه (556–549 ق.م)
سال 1–2: تاج‌گذاری نبونید و کمپین‌های نظامی علیه Hume (احتمالاً در عربستان) و مناطق غربی (عربستان؟). نبونید معابد را بازسازی می‌کند.
سال 3: فتح ادوم (Edom)، که راه بابل به خلیج عقبه را کنترل می‌کرد.
سال 5: مرگ مادر نبونید (نیتی-کریتا) و سوگواری سه‌روزه.
سال‌های میانی: غیبت نبونید (549–542 ق.م)
سال 6 (550 ق.م): کوروش آستیاک را شکست می‌دهد، ارتش ماد به او می‌پیوندد، و هگمتانه غارت می‌شود. نبونید در بابل نیست و جشنواره آکیتو برگزار نمی‌شود.
سال‌های 7–11: نبونید در تیما اقامت دارد. خدایان نبو و بل (مردوک) به بابل بازنمی‌گردند؛ جشنواره سال نو مختل است. بلشاصر امور را اداره می‌کند.
سال 9 (547 ق.م): کمپین کوروش علیه لیدیه (؟)؛ احتمالاً فتح ساردیس (Sardis).
سال‌های پایانی: سقوط بابل (541–539 ق.م)
سال 13: بازگشت نبونید به بابل و برگزاری آکیتو.
سال 17 (539 ق.م):
ماه تیشری (سپتامبر–اکتبر): کوروش در اوپیس (Opis) بابلی‌ها را شکست می‌دهد.
14 تیشری: سیپار (Sippar) بدون جنگ تسخیر می‌شود؛ نبونید فرار می‌کند.
16 تیشری: گوبراس (گوبریاس، فرماندار کوروش) بدون جنگ وارد بابل می‌شود.
خدایان شهرهای بابلی به بابل آورده می‌شوند (احتمالاً برای حفاظت).
کوروش آرام وارد بابل می‌شود، مردم از او استقبال می‌کنند، و گوبراس افسران محلی را منصوب می‌کند.
نبونید اسیر می‌شود.
مرگ "همسر شاه" (احتمالاً کاساندان، همسر کوروش) و عزای عمومی هفت‌روزه.
پس از فتح: کمبوجیه (پسر کوروش) در جشن سال نو 538 ق.م شرکت می‌کند و به عنوان شاه بابل تاج‌گذاری می‌شود، با مشروعیت از خدای مردوک.
متن با گزارشی آسیب‌دیده از سال 538 پایان می‌یابد.
اهمیت تاریخی و تحلیل
رویدادنامه نبونید منبع اصلی برای درک انتقال قدرت از بابل به هخامنشیان است. برخلاف منشور کوروش (که پروپاگاندای هخامنشی است)، این متن بابلی است و سقوط بابل را بدون جنگ بزرگ توصیف می‌کند، که نشان‌دهنده حمایت داخلی از کوروش است. لحن خصمانه به نبونید (مانند غیبت او و اختلال در rituals مذهبی) احتمالاً توسط کاهنان مردوک نوشته شده، که از کوروش به عنوان نجات‌دهنده استقبال کردند.
این سند با کتاب دانیال (فصل 5) همخوانی دارد، جایی که بلشاصر در حال نوشیدن شراب است و دست ناشناسی ظاهر می‌شود، هرچند رویدادنامه مرگ بلشاصر را ذکر نمی‌کند. همچنین، غیبت 10 ساله نبونید با "شاهدخوانی نبونید" (Prayer of Nabonidus) از دریای مرده همخوانی دارد.
از منظر ایرانی، این رویدادنامه کهن‌ترین سند فتوحات کوروش است و پیروزی بر ماد (550 ق.م) را تأیید می‌کند، که پایه امپراتوری هخامنشی شد.
سوالات متداول درباره رویدادنامه نبونید
1. رویدادنامه نبونید چیست؟
رویدادنامه نبونید یک لوح گلی میخی بابلی است که رویدادهای سال‌به‌سال سلطنت نبونید، آخرین پادشاه مستقل بابل (556–539 ق.م)، را ثبت کرده و شامل جزئیات فتح بابل توسط کوروش بزرگ است.
2. رویدادنامه نبونید کجا نگهداری می‌شود؟
این لوح در موزه بریتانیا با شماره BM 35382 نگهداری می‌شود و در سال 1879 میلادی به این موزه فروخته شده است.
3. مهم‌ترین رویداد ثبت‌شده در رویدادنامه نبونید چیست؟
فتح مسالمت‌آمیز بابل توسط کوروش بزرگ در سال 539 ق.م بدون جنگ و با استقبال مردم، که نشان‌دهنده انتقال قدرت از بابل به هخامنشیان است.
4. چرا نبونید در رویدادنامه مورد انتقاد قرار گرفته است؟
به دلیل غیبت 10 ساله در شهر تِما (عربستان) و عدم برگزاری جشن آکیتو، که باعث خشم کاهنان خدای مردوک شد.
5. رویدادنامه نبونید چه تأییدی بر منشور کوروش دارد؟
هر دو سند تأیید می‌کنند که کوروش با سیاست تساهل دینی، خدایان محلی را به معابدشان بازگرداند و مردم بابل از او استقبال کردند.
نتیجه‌گیری
رویدادنامه نبونید نه تنها پایان یک عصر (بابل) و آغاز دیگری (هخامنشی) را ثبت کرده، بلکه نشان‌دهنده پیچیدگی‌های سیاسی–مذهبی خاور نزدیک باستان است. این لوح گلی کوچک، پلی بین تاریخ بابلی و ایرانی است و همچنان موضوع پژوهش‌های باستان‌شناسی و تاریخی است.
بخش فرهنگ و هنر بیتوته