پیام آذری - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
مستند «ترانه» با روایت ترانه علیدوستی از وقایع ۱۴۰۱ با ۲۵ میلیون بازدید، در کمتر از ۴۸ ساعت مخالفان و مدافعان بسیاری یافت
سه روز پیش مستند ۵۰ دقیقهای «ترانه» به کارگردانی پگاه آهنگرانی در شبکه بیبیسی فارسی منتشر شد که فضای رسانهای و مجازی ایران را تحتتأثیر روایتی قرار داد که لایههای مختلفی از زندگی یکی از مطرحترین بازیگران زن سینمای پس از انقلاب را به تصویر میکشد. ترانه علیدوستی که در دو دهه اخیر با انتخابهای سختگیرانه و بازی در آثار تحسینشده بینالمللی شناخته میشد، در این مستند برای نخستین بار پس از حوادث ۱۴۰۱ جلوی دوربین حاضر میشود. این فیلم که ترکیبی از تصاویر آرشیوی شخصی، گفتوگوهای صریح و روایتهای پزشکی است، تنها در دو روز نخست، آمارهای خیرهکنندهای در بازدیدهای مجازی ثبت کرد؛ رقمی که طبق گفته برخی فعالان رسانهای از مرز ۲۵ میلیون مشاهده گذشت.
روایت روز بازداشت
مستند با بازگشت بهعقب آغاز میشود؛ به آذرماه سال ۱۴۰۱. ترانه علیدوستی در مقابل دوربین پگاه آهنگرانی، جزئیاتی از آن روزها را روایت میکند که تاکنون در هیچ رسانهای بازگو نشده بود. او از لحظه ورود مأموران به خانهاش و گفتوگو با دختر خردسالش حنا میگوید و تجربهای که در بند ۲۰۹ زندان اوین پشت سر گذاشته است. علیدوستی در این بخش از مستند، نه بهعنوان یک بازیگر بلکه بهعنوان یک کنشگر سیاسی، ظاهر میشود. او در بخشی از روایتش به لحظات پراسترس پیش از بازداشت و تلاش برای حذف اپلیکیشنهای ارتباطیاش اشاره میکند. نکته محوری در این بخش از فیلم، تبیین دلیل دوری او از سینماست. علیدوستی صراحتاً بیان میکند که از پاییز ۱۴۰۱ به این سو، حضور نیافتن در پروژههای سینمایی و شبکه نمایش خانگی برای او نه یک «محرومیت تحمیلی» بلکه یک «انتخاب آگاهانه» بوده است. او تأکید میکند که در شرایط فعلی، مرزهای ذهنیاش با استانداردهای موجود در سینمای رسمی، فاصله گرفته و ترجیح داده است تا اطلاع ثانوی، تصویرش را تنها در قابهایی ثبت کند که با باورهای شخصیاش همخوانی دارد. در واقع نوعی اعلام رسمی خروج از چرخه سینمای ایران.
بازار ![]()
درگیری تن با هیولای «DRESS»
اما مستند از یک جایی بهبعد در باره بیماری اوست که علیدوستی در این سه سال با آن دستوپنجه نرم کرده است. او از ابتلایش به «سندرم DRESS» سخن میگوید. براساس دادههای پزشکی این سندرم (Drug Rash with Eosinophilia and Systemic Symptoms) یک واکنش شدید، نادر و تأخیری سیستم ایمنی به برخی داروهاست که میتواند، پوست و اعضای حیاتی مانند کبد، کلیه و قلب را درگیر کند.
علیدوستی در این مستند، تصاویری از دوران اوج بیماری خود را نشان میدهد؛ روزهایی که به گفته خودش به دلیل ورم شدید و ضایعات پوستی حتی در شناخت چهره خود در آینه دچار مشکل میشد. دکتر مسعود داوودی، متخصص پوست و عضو هیات علمی دانشگاه در تحلیل این بخش از بیماری میگوید که DRESS معمولاً با تب و ضایعات پوستی گسترده آغاز میشود و در موارد شدید میتواند مرگبار باشد.
روایت ترانه علیدوستی از روند طولانی درمان و استفاده از دوزهای بالای کورتون که منجر به تغییرات ظاهری در او شده بود، موجی از همدلی را در میان برخی مخاطبان برانگیخت، هرچند که در جبهه مخالف، این روایت با برچسب «مظلومنمایی رسانهای» مورد نقد قرار گرفت.
تشویقها و نقدهای تند؛ از شریفیزارچی تا خبرنگار بیبیسی
واکنشها به مستند «ترانه» بهسرعت فضای نخبگانی را دوپاره کرد. در یکسو، چهرههایی قرار داشتند که این روایت را ستودند. علی شریفیزارچی، استاد دانشگاه صنعتیشریف، در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر سابق) با مخاطب قرار دادن علیدوستی، شهامت او را مایه مباهات دانست. سعید شریعتی، فعال سیاسی اصلاحطلب نیز با اشاره به بازدید میلیونی مستند، آن را نشانهای از شکست انحصار روایتگری رسانههای رسمی دانست و تأکید کرد که مردم تشنه شنیدن روایتهای بیواسطه از زبان چهرههای مورد اعتمادشان هستند.
در سوی دیگر اما، نقدهای تندی نیز مطرح شد که ریشه در کارنامه حرفهای علیدوستی داشت. مهرداد فرهمند، خبرنگار سابق بیبیسی فارسی با انتشار یادداشتی به موضوع دستمزدهای این بازیگر در سریال «شهرزاد» اشاره کرد. فرهمند با یادآوری اینکه سرمایهگذار این سریال به جرم فساد مالی و دستاندازی به صندوق ذخیره فرهنگیان محکوم شده بود، این سوال را مطرح کرد که «چرا علیدوستی در آن زمان که دستمزدهای هنگفت دریافت میکرد، نگران حقوق مردم و معترضان نبود؟»
واکنش تند رسانههای رسمی و اصولگرا
رسانههای نزدیک به جریانهای رسمی و خبرگزاریهایی چون فارس و ایسنا بلافاصله پس از پخش مستند، مواضع تندی اتخاذ کردند. خبرگزاری ایسنا در گزارشی با عنوان «محصول فمینیسم رادیکال و پول کثیف» مدعی شد که تحتتأثیر القائات محافل غربی در حال اجرای یک پروژه ضدفرهنگی است. این رسانه مدعی شد که پگاه آهنگرانی بهعنوان بازیگر، وظیفه اتصال سلبریتیهای داخلی به بنگاههای رسانهای خارج از کشور را برعهده دارد تا از «نارضایتیهای اجتماعی»، ماده خامی برای تولید مستندهای ضدملی بسازند.
خبرگزاری فارس نیز این اثر را نه یک مستند بلکه یک «بیانیه سیاسی یکطرفه» توصیف کرد که قصد دارد با حذف صداهای مخالف و استفاده از تکنیکهای دراماتیک، چهرهای قهرمانانه از علیدوستی ترسیم کند. از نگاه این رسانهها، عادیسازی بیحجابی در بخشهایی از فیلم و صراحت علیدوستی در مخالفت با قوانین رسمی، عبور از خطوط قرمز امنیت ملی تلقی شد و برخی حتی خواستار برخورد قضایی جدید با او شدند.
چرا «ترانه» در ایران وایرال شد؟
تحلیلگران رسانه معتقدند، علت اصلی استقبال از این مستند در داخل کشور به «بحران روایت» برمیگردد. درحالی که رسانههای رسمی در سالهای اخیر، روایتهای محدودی از وقایع پاییز ۱۴۰۱ ارائه دادهاند، نشستن یک ستاره محبوب سینما در مقابل دوربین و سخن گفتن از «تجربه شخصی بازداشت و بیماری» برای بخش بزرگی از جامعه، جذابیت خبری بالایی دارد. علاوه بر این، مستند «ترانه» بهنوعی پاسخ به کنجکاویهای سه سالهای بود که درباره غیبت او وجود داشت. مخاطب میخواست بداند آن ستارهای که در فرش قرمز کن خوش میدرخشید، حالا در خلوت خود با چه چالشهایی روبهروست.