پیام آذری - سودابه شرورترین زن شاهنامه است. او زنی چند وجهی و پیچیده است. سودابه همسر کیکاووس است اما به سیاوش، پسر او دل می بندد و وقتی با جواب نه سیاوش روبه رو می شود علیه او فتنه کرده و او را متهم به خیانت می کند.

 اسطوره ها و حماسه های هر ملتی تا حدی نشان دهندۀ باورهای عمیق و بنیادین آن ملت هستند. ایرانیان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. شاهنامه فردوسی به عنوان اصلی ترین منبع شناسایی اساطیر و پهلوانان ایران به خوبی می تواند باورهای بنیادین ملت ایران را برای ما فاش کند.
اگرچه به نظر می رسد شاهنامه کتابی مردانه باشد اما همانطور که رضا براهنی گفته حماسه اولین گام برای حرکت به سمت درام است و به همین دلیل، نقش زنان در آن بسیار برجسته است. با وجود این موضوع، محققان کمتر به این موضوع توجه می کنند.
در این گزارش قصد داریم برخی از زنان مهم و تاثیرگذار شاهنامه را معرفی کنیم. اگرچه برای فهم دقیق نقش زنان باید دست به دامان تحقیقات و پژوهش های مفصل شویم اما معرفی اجمالی این زنان در یک گزارش خبری می تواند مقدمه خوبی برای آشنایی علاقه مندان به زنان شاهنامه باشد.
شاهنامه روایتی اساطیری از تاریخ ایران است. این کتاب قطور پر از حماسه، رزم، بزم، عشق و ... است و به همین دلیل، می توان آن را کتاب زندگی دانست که فراز و فرودهای حیات بشر را به نمایش می گذارد. بنابراین، شاهنامه زنان مختلفی را معرفی می کند. زنان بدجنس و شرور، مهربان، آزاده، پهلوان و ... همه و همه در شاهنامه معرفی می شوند. علی رغم ظاهر، شاهنامه به خوبی توانایی نشان دادن فراز و فرودهای زندگی زنانه را دارد و با اینکه حدود 1000 سال قبل نوشته شده اما توانایی بالایی در انعکاس حیات پیچیده زنان دارد.

در زیر به برخی از مهم ترین زنان شاهنامه که هر کدام نماد یک صفت بشر هستند، می پردازیم:
سودابه؛ نماد حسادت و فتنه
بدون شک سودابه شرورترین زن شاهنامه است. سودابی زنی چند وجهی و پیچیده است. او همسر کیکاووس است اما به سیاوش، پسر او دل می بندد و وقتی با جواب نه سیاوش روبه رو می شود علیه او فتنه کرده و او را متهم به خیانت می کند. بعد از تبعید سیاوش و مرگش، مورد غضب رستم قرار می گیرد. رستم به او حمله کرده و او را با شمشیر به قتل می رساند.
گردآفرید؛ نماد شهامت و پهلوانی
جنگاورترین زن شاهنامه گردآفرید است. او که دختر گژدهم است هنگام حمله رستم به دژهای جنوبی علیه او می جنگد و به دست او گرفتار می شود اما با تدبیری از دست سهراب می رهد. به جز گردآفرید، بانوگشسب، دختر رستم نیز یکی از پهلوانان زن شاهنامه است. مشهور است که او به اصرار رستم با گیو ازدواج می کند اما در یکی از اولین شب های پس از ازدواج، گیو را در رزم شکست می دهد دست و پای او را می بندد.
همای؛ نماد سیاست و پادشاهی
همای دختر بهمن، پسر اسفندیار است که توانست اولین زنی باشد که بر تخت می نشیند. دوران سلطنت همای در بندهش 30 سال و در شاهنامه 32 سال ذکر شده‌است. بر اساس گزارش منابع پهلوی، در طول پادشاهی بهمن خشکسالی پدید آمده بود، ایرانیان در میان خود دچار کشمکش و نزاع شده بودند و از دودمان شاهی کسی نمانده بود که فرمان‌روایی کند؛ ایرانیان همای، دختر بهمن (وهومن) را به تخت سلطنت نشاندند و او سی سال سلطنت کرد. به جز همای، پوران دخت و آذرمی‌دخت هم به سلطنت رسیدند. این دو که مربوط به بخش تاریخی و واقعی شاهنامه هستند، دختران خسرو پرویز هستند که در مجموع 3 سال حکومت کردند.
منیژه؛ نماد دلدادگی
منیژه نماد عشق و محبت است. او که دختر افراسیاب بود، عاشق و دلداده بیژن، پسر گیو شد. دلدادگی او به بیژن اگرچه بی ریا و خالص بود اما باعث ایجاد دردسرهایی برای بیژن شد تا آنجا که بیژن به دستور افراسیاب به سیاه چال افتاد و منیژه هر کاری کرد تا او نهایتا آزاد شود.
شیرین؛ نماد عشق
داستان خسرو و شیرین و شیرین و فرهاد به خوبی ثابت می کند که باید شیرین را نماد عشق در شاهنامه دانست. شیرین از محبوب ‌ترین همسران خسرو پرویز، شاه ساسانی بوده‌است. خسروپرویز دلباخته او بود. با این ‌حال، فردوسی در این داستان بیشتر به گزارش بزرگی و شکوه و جنگ ‌های خسرو می ‌پردازد و کمتر به رابطه عاشقانه خسرو و شیرین می پردازد. نظامی گنجوی بیش از فردوسی به داستان عشقی خسرو و شیرین می پردازد.
تهمینه؛ نماد فداکاری
تهمینه دختر شاه سمنگان است. او دلداده رستم بود و زمانی که رستم به علت گم شدن رخش به سمنگان آمده بود، از رستم خواستگاری کرد و به همسری او درآمد. حاصل ازدواج این دو سهراب بود. رستم قبل از به دنیا آمدن سهراب به ایران بازگشت و تهمینه تا انتهای عمر با کسی ازدواج نکرد و به رستم باوفا ماند و سهراب را پرورش داد.
فرنگیس؛ نماد وفاداری
فرنگیس (فری‌گیس) یکی از شخصیت‌ های زن در شاهنامه است که می توان آن را نماد وفاداری دانست. فرنگیس دختر افراسیاب، همسر سیاوش و مادر کیخسرو است. زمانی ‌که سیاوش به توران تبعید شد نخست با جریره دختر پیران وصلت نمود آنگاه پیران از افراسیاب فرنگیس را برای سیاوش خواستگاری نمود. ماحصل ازدواج سیاوش و فرنگیس کیخسرو است. پس از آنکه افراسیاب نسبت به سیاوش بد دل شده و او را می کشد، فرنگیس و فرزندش کیخسرو نیز مورد خشم افراسباب قرار می گیرند به حدی که فرنگیس باردار را مورد ضرب و شتم قرار می دهند تا فرزند خود را بیانداز اما فرنگیس مورد حمایت پیران قرار می گیرد و کیخسرو نیز همچنان با حمایت پیران بدنیا آمده و بزرگ می شود. سرانجام گیو به دستور گودرز و بر اساس خوابی که از سیاوش دیده بود به توران زمین آمده و پس از هفت سال جستجو آنها را پیدا می کند و فرنگیس و کیخسرو همراه گیو به ایران زمین می آیند.
فرانک؛ نماد مقاومت
فرانک همسر آبتین و مادر فریدون است. فرانک و آبتین در دهکده‌ ای دور از دسترسی مأموران ضحاک با دامداری و شکار زندگی می‌ کردند. آبتین مدتی بعد، به دست کارگزاران حکومت افتاد و کشته شد. اما فرانک و فریدون در دشت ها و جنگل ها زندگی می کردند. ضحاک پیش از تولد فریدون در خواب دیده بود که پایان سلطنتش به دست فریدون است. ضحاک با تمام قوای نظامی به دنبال فریدون افتاد. فرانک از بیم ضحاک کودک و گاوی را به بیشه‌ زاری برد و هر دو را به دشتبان بیشه‌زار سپرد تا از آسیب ضحاک در امان باشند. او از دشتبان خواست فریدون را با شیر گاو بپرورد. آنگاه فرانک پس از سه سال، کودک را از دشتبان پس گرفت. فرانک تا پادشاهی فریدون زنده ماند.