بزرگنمايي:

پیام آذری- میزسنگ یا دُلمِن با تلفظ انگلیسی: Dolmen گونه‌ای از سنگ‌افراشته‌های دوران باستانی است که به شکل تخته سنگ و به عنوان سقف و بدون استفاده از ملات، روی چند قطعه سنگ دیگر گذاشته شده اند و علاوه بر ایران در بسیاری از کشورهای اروپا از جمله فرانسه و انگلستان نیز مشاهده می‌شوند و گویا بازمانده‌ گورهای دسته جمعی یا انفرادی هستند.

دولمن‌ها یا گورهای میزسنگی در مناطقی از شمال ایران از جمله نواحی مشگین‌شهر، نمین، آستارا و تالش نیز مشاهده می‌شوند و بنا بر منابع معتبر کتابخانه‌ای، در کاوش‌های باستان‌شناسی ژاک دمورگان و هیات باستان‌شناسان آلمانی کشف و شناسایی شده‌اند و اصطلاح دولمن در این نواحی با فتحه میم یعنی دولمَن تلفظ می‌شود.

مطالعات ژاک و هنری دمورگان 2 برادر باستان‌شناس فرانسوی در سال‌های 1888 تا 1890 در تالش، لنکران و نمین به کشف منطقه‌ای از میزسنگ‌ها منتج شده و به عقیده ژاک دمورگان، سنگ‌افراشت‌های نوع میزسنگ قفقاز و کوبان و نمین و مشگین‌شهر، مستقل از میزسنگ‌های اروپا هستند.

دولمن‌های استان اردبیل

شهرستان‌های نمین و مشگین‌شهر در استان اردبیل از جمله مناطقی هستند که تعدد دولمن‌ها در آنها به چشم می‌آید و به گفته یحیی عسگری نمین پژوهشگر تاریخ و موضوعات اجتماعی، دولمن‌های نمین اغلب در تلاقی دو رودخانه موسوم به "چایقوشان" دیده می‌شوند و متاسفانه طی ادوار مختلف بر اثر تملک اراضی از سوی اشخاص، خانه سازی‌ها و جابجایی‌ها دچار تخریب شده اند.

عقیده بر این بوده که مردگان، زنده خواهند شد و حیات جسمانی را دوباره تجربه خواهند کرد و نیاز به ظروف سفالی و وسایلی همچون خنجر و گردنبند خواهند داشت و از اینرو این قبیل وسایل را در کنار اجساد دفن کرده اند.

وی تاریخ میزسنگ‌های نمین را مربوط به عصر برنج و قبل از میلاد دانست و گفت: میزسنگ‌ها آرامگاه‌های انفرادی و گروهی بوده‌اند و احتمال دارد از آنها به عنوان سکونتگاه‌های موقت نیز استفاده می‌شده و نقش و خطی روی آن سنگ‌ها مشاهده نمی‌شود.

این پژوهشگر درباره معمای جابجایی سنگ‌های بزرگ با وجود نبود بالابر و ماشین‌آلات در گذشته تصریح کرد: به نظر می‌رسد ابتدا سنگ‌ها را به شکل ایستاده در چاله قرار داده و اطراف آنها را با خاک پر می‌کرده‌اند و سپس قطعه سنگی به عنوان سقف را از روی خاک‌ها کشیده و بر فراز سنگ‌های ایستاده می‌گذاشته‌اند و در نهایت خاک اطراف سنگ‌های پایه و ستون را برمی‌داشته‌اند تا ساختمان دولمن‌ها دیده شود.

عسگری نمین با اشاره به وسایل سفالی که از برخی دولمن‌ها در حفاری‌ها به دست آمده اظهار کرد: در قدیم عقیده بر این بوده که مردگان بعد از مدتی زنده خواهند شد و حیات جسمانی خود را دوباره تجربه خواهند کرد بنابراین نیاز به ظروف سفالی و وسایلی همچون خنجر و گردنبند خواهند داشت و از این رو این قبیل وسایل را در کنار اجساد دفن کرده‌اند.

اعتبارات به مرمت اختصاص دارد نه کاوش‌های علمی

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل، دولمن‌ها یا سنگ افراشته‌ها را از مکان‌هایی دانست که به شدت به حفاری‌ها و کاوش‌های علمی و باستانشناسی نیاز دارند و گفت: اغلب اعتبارات با اولویت مرمت و نگهداری اماکن تاریخی اختصاص می‌یابد و باید برای کاوش‌های علمی در محوطه دولمن‌ها اعتبار ویژه اختصاص یابد.

روح‌الله محمدی سنگ افراشته‌ها را در واقع قبور گذشتگان توصیف کرد و گفت: سنگ‌هایی که امروزه بر بالای مدفن افراد به صورت ایستاده گذاشته می‌شود، در واقع باقیمانده و نشانه‌ای از دولمن‌ها و سنگ مزارهای گذشته است.

قدمت میزسنگ‌ها یا دولمن‌ها مربوط به دوره تاریخی مفرغ و آهن و حدود هزاره دوم قبل از میلاد است و تعداد ظروف سفالی و ابزارهای به دست آمده از برخی قبرها، به جایگاه اجتماعی متوفی بستگی دارد.

او قدمت میزسنگ‌ها یا دولمن‌ها را مربوط به دوره تاریخی مفرغ و آهن و در حدود هزاره دوم قبل از میلاد اعلام کرد و گفت: تعداد ظروف سفالی و ابزارهایی که از برخی دولمن‌ها به دست آمده، به انفرادی یا جمعی بودن قبر یا طبقه اجتماعی متوفی بستگی دارد و هر چه جایگاه اجتماعی متوفی بالاتر بوده، ابزار بیشتری در کنار جسد قرار می‌داده‌اند.

به گفته وی ، عقیده به جهان بعد از مرگ در همه ادیان و حتی در دوران نوسنگی نیز وجود داشته است و معتقد به جهانی زیرزمینی بوده اند که بعد از مرگ وارد آن می‌شوند و دولمن‌ها را بر اساس همین اعتقاد ساخته‌اند و البته در خصوص دولمن‌های کشورهای اروپایی گمانه زنی‌هایی مبنی بر استفاده در نجوم و علم تقویم یا برای مفاهیم آئینی و دینی وجود دارد اما دولمن‌های مشگین‌شهر و نمین، قبر هستند.

این باستان‌شناس، تعدد سنگ افراشته‌های قبور منطقه باستانی شهر یئری مشگین شهر را متناسب با تعداد کشته‌ها دانست و گفت: سنگ مزارهای شهر یئری به حاکمان و بزرگانی تعلق دارد که در جنگ‌ها افراد متعددی را کشته و پیروزی به دست آورده اند و بر حسب تعداد کشته‌ها، در مزار آنها سنگ قرار داده‌اند اما دولمن‌های شهرستان نمین از چهار تا پنج قطعه سنگ تشکیل شده‌اند؛ البته تعداد سنگ‌ها اهمیت چندانی ندارند بلکه تعداد مدفن‌ها و قبرها مهم هستند.

مناطق باستانی گنج ندارند

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت: در کشورهای اروپایی به دولمن‌ها یا سایر آثار باستانی به چشم گنج یا محل درآمد و پول نگاه نمی‌کنند بلکه به منزله محل تاریخی به آن می‌نگرند اما حفاری‌های غیرمجاز در ایران نشان می‌دهد افرادی با انگیزه و طمع دستیابی به گنج و ثروت به این کارهای غیرقانونی دست می‌زنند.

حتی نفس‌ها و دود سیگار حفاران غیرمجاز، ترکیبات کربن محل حفاری را به هم می‌زند و روی مواد آلی تاثیر می‌گذارد و تشخیص تاریخ محل را دشوار می‌کند.

محمدی تاکید کرد منطقه باستانی گنجینه نیست و تصور برداشت گنج از محوطه‌های تاریخی و باستانی باید اصلاح شود و متاسفانه انتشار خبرها و گزارش‌ها برای معرفی مناطق باستانی نیز گاهی افرادی را برای حفاری‌های غیرمجاز راغب می‌کند؛ بنابراین در تنظیم گزارش‌ها باید این نکته لحاظ شود که برانگیزاننده حفاران غیرمجاز نباشد.

او حفاری‌ها و دستکاری‌ها در محل‌های باستانی را بسیار ناگوار دانست و گفت: این کارها متاسفانه سبب تخریب منطقه باستانی می‌شود و امکان نمونه‌برداری را سلب می‌کند در حالی که اگر منطقه باستانی، بکر و دست نخورده باقی بماند حتی از بقایای غذا یا ظرف غذای کنار جسد نیز اطلاعات بسیار ارزشمندی به دست خواهد آمد.

این باستان‌شناس، ماسک زدن و خودداری از برافروختن آتش در نزدیکی محل کاوش‌ها را از ضروریات باستان‌شناسی عنوان کرد و افزود: باور کنید حتی نفس‌ها و دود سیگار حفاران غیرمجاز، ترکیبات کربن محل حفاری را به هم می‌زند و روی مواد آلی تاثیر می‌گذارد و تشخیص تاریخ محل را دشوار می‌کند.

شکی در اهمیت دولمن‌ها نیست و مردم شهرستان‌های مشگین‌شهر و نمین که هم از پیشینه فرهنگی غنی و هم از آن میراث باستانی برخوردارند، انتظار دارند راز این دفینه‌های سر به مهر بازخوانی شود؛ اما کشف اسرار و بازخوانی آنها به تامین اعتبار برای کاوش‌های علمی و باستان‌شناسی نیاز دارد تا با تابش نور علم به این گورهای رازآلود، گوشه‌هایی از زندگانی، عقاید و فرهنگ گذشته‌های دور و دراز معلوم شود و اوراقی طلایی بر تاریخ قطور هویت فرهنگی و اجتماعی منطقه افزوده شود؛ باشد که از یک سو مدیران بر فراهم آوردن بستر بررسی‌های علمی و از دیگر سو ساکنان نزدیک محوطه‌های باستانی بر پاسداری از میراث کهن اهتمام ورزند.