پیام آذری -

در این گزارش جایگاه جهانی ایران در علم و فناوری نانو به‌وسیله سه شاخص کلان «کمیت مقالات فناوری نانو»، «کیفیت مقالات فناوری نانو» و «تعداد اختراعات فناوری نانو» ارزیابی شد.
بیشتر بخوانید: اخبار روز خبربان
برای ارزیابی جایگاه ایران در علم نانو از پایگاه داده Science of Web (WoS) به‌عنوان منبع آمار و اطلاعات استفاده شده و مقالات پژوهشی مرتبط با فناوری نانو با استفاده از یک عبارت جستجوی معتبر، استخراج و اندازه‌گیری شده است. در حوزه فناوری نیز تعداد اختراعات فناوری نانو در دفاتر ثبت پتنت معتبر جهان از جمله اداره ثبت پتنت آمریکا (USPTO) و اداره ثبت پتنت اروپا (EPO ) اندازه‌گیری می‌شوند.
جایگاه ایران در انتشار علم جهانی نانو
در سال 2023 میلادی، 11 هزار و 179 مقاله مرتبط با فناوری نانو توسط محققان ایرانی در WoS نمایه شد که معادل 4.6 درصد از کل مقالات نانو منتشر شده در سال 2023 است. ایران با این سهم از انتشارات نانو، با یک پله افت، در رتبه پنجم جهان قرار گرفت. این جایگاه در حالی به دست آمده که ایران در سال 2000 و قبل از تأسیس ستاد توسعه فناوری نانو که تعداد معدودی از محققان و دانشمندان ایرانی با این فناور ی نوظهور آشنا بودند، با انتشار 8 مقاله نانو در رده «پنجاه و هشتم» جهان و «ششــم» منطقه خاورمیانه قرار داشت.
ایران در سال‌های بعد همواره یک روند صعودی را در انتشار علوم نانو طی کرد، به طوری که متوسط درصد رشد سالانه مقالات نانوی ایران در این 23 ســال 44.94 درصد بوده است. تعداد مقالات نانوی ایران در ســال 2023 به 18.9 درصد از کل مقالات علمی منتشر شده ایران در WoS را شامل می‌شود، در حالی که ســهم مقالات نانو از کل مقالات جهان در ســال 2023 میلادی 8.9 درصد بوده است.
سهم مقالات نانوی مشترک ایران با کشورهای دیگر در ســال 2023 میلادی 32.6 درصد بود و 5 کشور «چین»، «آمریکا»، «ترکیه»، «عراق» و «کانادا» به ترتیب بیشترین سهم را در انتشــار مقالات مشترک با ایران داشتند. همچنین ایران از لحاظ سرانه مقاله نانو به جمعیت، در رتبه بیستم در سال 2022 و از لحاظ تعداد مقاله به ازای مقدار GDP بر اساس نرخ برابری قدرت پول (PPP) در رتبه اول جهان در سال 2022 قرار دارد.
جدول زیر رده‌بندی 25 کشور برتر در انتشار مقالات ISI نانو را در سال 2023 را نشان می‌دهد:
ردیف کشور مقاله‌ ینانو درصد سهم‌ مقالات نانو از کل مقالات نانوی جهان

1	چین	113821	46.52
2	هند	26792	10.97
3	آمریکا	22821	9.35
4	کره‌جنوبی	11595	4.73
5	ایران	11190	4.56
6	عربستان‌ سعودی	10836	4.42
7	آلمان	8800	3.6
8	ژاپن	7741	3.16
9	روسیه	6694	2.71
10	انگلستان	6596	2.7
11	مصر	6370	2.61
12	فرانسه	5771	2.36
13	پاکستان	5737	2.35
14	اسپانیا	5707	2.34
15	ترکیه	5367	2.19
16	ایتالیا	5356	2.19
17	استرالیا	5007	2.05
18	کانادا	4503	1.84
19	تایوان	4183	1.71
20	برزیل	3886	1.59
21	لهستان	3396	1.38
22	مالزی	2969	1.21
23	عراق	2586	1.05
24	سنگاپور	2322	0.95
25	هلند	2120	0.87

در سال 2023 در بین دانشگاه‌های ایران، دانشگاه تهران با انتشار 795 مقاله نانو (7 درصد) از کل مقالات نانوی ایران در این سال در رده اول قرار دارد. پس از آن به‌ترتیب دانشگاه علم و صنعت با انتشار 542 مقاله نانو (4.8 درصد)، دانشگاه تبریز با انتشار 537 مقاله نانو (4.8 درصد)، دانشگاه صنعتی امیرکبیر با انتشار 491 مقاله نانو (4.4 درصد) و دانشگاه علوم پزشکی تهران با انتشار 482 مقاله نانو (4.3 درصد) در رده‌های بعدی قرار دارند.
مجموعه دانشگاه آزاد اسلامی نیز با انتشار 2٬179 مقاله نانو نزدیک به یک‌پنجم از کل مقالات نانوی ایران در سال گذشته را منتشر کرده است که البته این آمار متعلق به تمامی واحدهای این دانشگاه است.

تعداد مقالات نانوی منتشر شده ایران در مجلات Q1
سهم مقالات نانوی ایران که در مجلات Q1 منتشر شده‌اند نیز به‌عنوان یک شاخص دیگر از کیفیت انتشارات علمی در نظر گرفته می‌شود. مجلات Q1 مجلاتی هســتند که بر اساس بانک اطلاعات مجلات علمی (Reports Citation Journal یا JCR) از نظر ضریب اثربخشی (factor Impact) جزء مجلات چارک اول به‌حساب می‌آیند.
تعداد این مقالات با 8 درصد کاهش به 4٬235 مقاله در سال 2023 رسید، ولی با این حال سهم این مقالات از کل مقالات نانوی ایران نیز نسبت به سال 2022 نزدیک به یک درصد بیشتر شده است.

جایگاه جهانی ایران در ثبت اختراعات فناوری نانو
ایران تا پایان سال 2023 در مجموع 354 اختراع مرتبط با فناور ی نانو در دفاتر ثبت پتنت آمریکا و اروپا منتشر کرده است. تعداد پتنت‌های نانوی ایران در دفتر ثبت پتنت آمریکا (USPTO) در سال 2023 تعداد 8 پتنت بوده است. علاوه بر این، در همین سال، 7 اختراع نانو دیگر در حال ثبت نهایی در این دفتر هستند. بر این اساس رتبه ایران در پتنت‌های ثبت شده در USPTO در سال 2023 «بیست و هفتم» است. در دفتر ثبت پتنت اروپا (EPO) در این سال اختراعی مرتبط با فناوری نانو ثبت نشده است.
نسبت تعداد پتنت‌ها به تعداد مقالات نانو نشان می‌دهد که 0.13 پتنت نانو در ازای هر 100 مقاله نانو ثبت شده است. با این حال باید توجه داشت که همین تعداد اختراعات مرتبط با فناوری نانو ، سهمی در حدود 17 درصد از کل پتنت‌های ثبت شده ایران در ادارات ثبت پتنت آمریکا و اروپا را شامل می‌شوند. 

منبع: خبرگزاری ایسنا