پیام آذری - تبریز-سالروز درگذشت استاد شهریار به نام روز ملی شعر و ادب فارسی درتقویم ثبت شده، روزی برای پاسداشت میراث ادبی و بازخوانی صدای شاعر جاودانه‌ای که غزل‌هایش هنوز در قلب مردم جا دارد.
خبرگزاری مهر ، گروه استان‌ها؛ امروز، 27 شهریور در تقویم رسمی ایران بر نامی درخشان از فرهنگ و هنر ایستاده است؛ روزی که به نام شعر و ادب فارسی و یاد استاد جاودانه‌ی غزل، محمدحسین بهجت تبریزی، مشهور به «شهریار» مزین شده است. این روز نه فقط سالروز درگذشت او، که فرصتی برای پاسداشت میراث سترگ شعر و ادبیات ایران و تجلیل از همه‌ی شاعرانی است که در طول تاریخ، واژه را به جان انسان‌ها پیوند زده‌اند.
شهریار، شاعری برخاسته از کوچه‌پس‌کوچه‌های تبریز، توانست با غزل‌های پرشور و منظومه‌ی ماندگار « حیدربابایه سلام» هم در دل فارسی‌زبانان جای گیرد و هم در میان ترک‌زبانان شهرتی بی‌بدیل بیابد. او پلی میان زبان‌ها و دل‌ها زد و شعرش را از قید زمان و مکان رها ساخت تا نسل‌های مختلف در طنین آن آرام گیرند.
27 شهریور هر سال، بهانه‌ای است برای بازگشت به شعر؛ برای شنیدن دوباره صدای شهریار که از عمق تاریخ تا امروز می‌رسد و به ما یادآوری می‌کند شعر تنها بازی با واژه‌ها نیست، بلکه روح زمانه و روایت زندگی مردم است.
شهریار، محمدحسین بهجت تبریزی، کودکی بود از تبریز که صدای روستاها و کوه‌های آذربایجان را در جان خود داشت. او ابتدا راهی دانشکده پزشکی شد، اما دلش در اتاق‌های درس آرام نگرفت؛ شعله‌ای در درونش بود که او را به وادی شعر کشاند. شهریار با واژه‌ها زیست و با غزل‌هایش بر جان‌ها حکومت کرد؛ شاعری که در میان هم‌نسلانش حلقه‌ی اتصال سنت و نوگرایی شد.
غزل‌های فارسی او، آمیخته با شور عشق و اندوه دل، یادآور حافظ و سعدی است؛ اما صدای شهریار تنها در فارسی محدود نشد. او با حیدربابایه سلام به زبان مادری‌اش آذری، خاطرات کودکی و زندگی ساده‌ی روستایی را جاودانه ساخت؛ منظومه‌ای که مرزها را شکست و به سرودی مشترک میان ملت‌های ترک‌زبان بدل شد.
شهریار شاعری بود که همواره شعرش را به مردم تقدیم کرد؛ چه آن زمان که با زبان دل از عشق گفت، چه آنگاه که در مدح اهل‌بیت ( ع) نوشت و معنویت را در قالب غزل جاری ساخت. شعر او، هم تسلای دل عاشقان بود و هم نغمه‌ای ملی و مذهبی برای تمام ایرانیان.
او در 27 شهریور 1367 چشم از جهان فروبست و در مقبرهالشعرای تبریز آرام گرفت؛ جایی که قرن‌هاست مأمن شاعران بزرگ است. اما مرگ نتوانست صدای شهریار را خاموش کند؛ هنوز که هنوز است، در کوچه‌های تبریز، در مجالس ادبی ایران، و در دل مردمان عاشق شعر، صدای او جاری است؛ صدایی که بهانه‌ی نام‌گذاری امروز به عنوان روز ملی شعر و ادب فارسی شده است.
یاد شهریار؛ شاعری که با غم عشق زیست و جان داد
علی‌اصغر شعردوست ، محقق و شهریارشناس در گفتگو با خبرنگار مهر با مرور خاطرات خود از استاد شهریار، از عمق شخصیت و زندگی ادبی این شاعر برجسته سخن گفت و لحظه‌ای تأمل‌برانگیز از پاسخ شهریار به پرسش درباره مرثیه خود را بازگو کرد.
این محقق و شهریارشناس گفت: شهریار در پاسخ به پرسشی درباره مرثیه خود، غزلی را نشان داد که بیت نخست آن چنین بود: «نقش مزار من کنید این دو سخن که شهریار با غم عشق زاده و با غم عشق جان داد» این شعر، عمق عاطفی و نگاه عاشقانه استاد به زندگی و هنر را آشکار می‌کند.
وی افزود: ایران همچون باغی است پر از گل‌های متنوع، هر کدام رایحه‌ای خاص دارند و در کنار هم عطری دل‌انگیز می‌سازند. اقوام ایرانی نیز هر یک فرهنگ و ادبیات ویژه خود را دارند و همین همزیستی مسالمت‌آمیز باعث شده ایران کشوری مقتدر باشد.
این محقق با یادآوری آغاز مسیر شاعری شهریار گفت: او از دوران جوانی به سرودن شعر پرداخت و نخستین کتاب شعرش را در 21 سالگی منتشر کرد. ملک‌الشعرای بهار در مقدمه آن نوشت که شهریار نه تنها افتخار ایران بلکه افتخار مشرق زمین است. همین کتاب سبب شد بزرگان دیگر درباره او نقد و تحسین بنویسند و شهریار در همان جوانی به شهرتی چشمگیر دست یافت.
وی ادامه داد: آوازه شهریار به تهران و سپس خارج از ایران رسید و جایگاهی ویژه پیدا کرد. حتی مرحوم هوشنگ ابتهاج (سایه) می‌گفت وقتی تیراژ مجله‌ای پایین می‌آمد، ناشران از من می‌خواستند شعری از شهریار بگیرم. به محض درج نام شهریار روی جلد، شمارگان مجله دو یا سه برابر می‌شد.
او با ستایش روح بلند استاد گفت: درود می‌فرستم بر روح بزرگی که با غم عشق زیست و با غم عشق چشم از جهان فروبست.
کنگره بین‌المللی شهریار؛ پلی برای پیوند نسل جوان با میراث ادبی ایران
باقر صدری‌نیا، دبیر علمی کنگره بین‌المللی شهریار نیز در تشریح دلایل برگزاری کنگره بین‌المللی شهریار اظهار کرد: شهریار در ادبیات ایران به خصوص در ادبیات معاصر ایران جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌دلیل وسعت دایره اشتهار و پر آوازگی‌اش ، از همه شاعران معاصر متمایز است. البته این سخن به این معنا نیست که همه اشعار شهریار امتیازی بر اشعار شاعران بزرگ معاصر دارد بلکه عمد تاکید بر وسعت دایره شهرت او نسبت به شاعران دیگر عصر است.
وی ادامه داد: در میان شاعران بعد از مشروطیت می‌توان گفت که شهریار از این حیث یگانه است. ما شاعران بزرگی و پرآوازه ای مثل ملک شعرای بهار، پروین اعتصامی، نیما یوشیج، اخوان ثالث و بسیار دیگر داشتیم ولی به‌دلایلی هیچکدام چنین اشتهاری را که شهریار از آن برخوردار بود، به دست نیاورده‌اند.
صدری‌نیا افزود: البته شهرت شهریار تنها مربوط به سال‌های اخیر نیست و او از دوران جوانی شهرت و آوازه خاصی داشت. بطوری که ملک‌الشعرای بهار که در سال 1310 شمسی به اولین مجموعه شعری او مقدمه نوشت، او را افتخار شرق نامید و عارف قزوینی که در عصر خود شاعری تراز اول در حوزه غزل به شمارمی آمد، به تعریف و ستایش شعر شهریار پرداخت. به گفته شاعر بزرگ معاصر ما شادروان سایه، در دهه 1320 هیچ روزنامه و نشریه‌ای در تهران چاپ نمی‌شد مگر اینکه در شماره‌های نخست آنها، شعری از شهریار چاپ شود. علاوه بر این، در آن سال‌ها خوانندگان بزرگی اشعار شهریار را به ترانه خوانده بودند و این باعث شده بود که نام و آوازه شهریار در میان مردم کوچه و بازار هم نفوذ پیدا کند.
وی در بخش دیگری از این گفت‌وگو تاکید کرد: شهریار از جهاتی نماد ادبیات ما است، او بیش از هر شاعر معاصر دیگری به شاعران گذشته ما شباهت دارد و به نظر من مجموعه زندگی، حال و هوا، تجربه‌های زیستی و عوالم روحی و به طور کلی سیمای عمومی شهریار بیشتر با شاعران گذشته ما و با تصویر ذهنی که ایرانی‌ها از شاعر دارند، شباهت دارد. حتی خود شهریار نیز گویی متوجه این موضوع بوده و در شعری خطاب به سعدی سروده است «ما هم از خیل شما بودیم لیکن بی خیال / پا به پا کردیم و بد عهدی به دنیا آمدیم» و در ادامه گفته « گرنه شمس دیگریم از کعبه ملای روم، بوسعید وقت خویشیم از خراسان آمدیم».
دبیر علمی کنگره بین‌المللی شهریار در ارتباط با روند تشکیل کمیته علمی کنگره نیز گفت: ما سعی کردیم در وهله اول کمیته علمی این کنفرانس را از برجسته‌ترین استادان دانشگاه‌های ایران از جمله دکتر انوری، دکتر پورنامداریان ، دکتر امامی، دکتر توفیق سبحانی، دکتر محمد جعفر یاحقی، دکتر کزازی، دکتر حسن لی ، دکتر فتوحی و بسیاری دیگر از شخصیت‌های علمی شناخته شده دانشگاه‌ها و مراکز طراز اول علمی و پژوهشی تشکیل دهیم و با دانشگاه‌های مختلف دنیا نیز ارتباطات علمی خوبی برقرار کردیم و در مجموع هشت نفر از اساتید برجسته بین‌المللی و 20 نفر از اساتید صاحب‌نام داخلی، به عضویت این کمیته درآمدند.
برگزاری صد و بیستمین کنگره بین المللی شهریار در سال آینده
وی تاکید کرد: در سال‌های اخیر و در همایش‌هایی که به مناسبت بزرگداشت استاد شهریار برگزار شده بود، به هیچ وجه کمیته‌ای با چنین وزن و اعتباری تشکیل نشده بود از این رو این کنگره به لحاظ انطباق با چهارچوب‌های علمی و دانشگاهی، از بسیاری کنگره‌ها و همایش‌های مشابه تمایز می‌یابد.
وی با بیان اینکه این کنگره پیش کنگره یک صد و بیستمین سالگرد درگذشت شهریار است که سال آینده برگزار خواهد شد، ادامه داد: یکی دیگر از اقدامات مهم انجام شده در این کنگره، ثبت بین‌المللی آن است که می‌بایست الزامات و معیارهایی را با پارامترهای بین‌المللی تطبیق می‌دادیم تا به‌صورت بین‌المللی ثبت شود.
صدری‌نیا در تشریح محورهای کنگره اظهار کرد: محورهای کنگره بین‌المللی شهریار شامل «جهان بینی و نگرش شهودی و عرفانی شهریار»، «شهریار؛ وحدت ملی و هویت ایرانی»، «شهریار؛ زبان ملی و زبان مادری»، «شهریار؛ همزیستی اقوام وملت‌ها»، «شهریار و صلح جهانی»، «بررسی ابعاد بلاغی و جمال‌شناختی شعر شهریار»، «بررسی وجوه تمایز و خصوصیات مکتب شهریار»، «شهریار و سبک‌های شعر فارسی»، «شهریار و شعر شاعران کلاسیک زبان فارسی (فردوسی، نظامی، خاقانی، مولوی، سعدی، حافظ و…)»، «شهریار و شعر معاصر»، «مناسبات شهریار با شاعران نوپرداز و سنت‌گرای معاصر»، «جایگاه شهریار در تاریخ شعر ترکی»، «شهریار و شعر کلاسیک ترکی»، «منظومه حیدر بابایه سلام و نظیرهای آن در ایران و جهان»، «بررسی و نقد ترجمه‌های فارسی حیدر بابایه سلام»، «تأثیر شهریار بر تحول شعر ترکی معاصر»، «بررسی اشعار آئینی شهریار»، «انقلاب اسلامی در شعر شهریار»، «سیمای تبریز در شعر شهریار»، «شهریار و مشاهیر تبریز»، «ظرفیت‌های نمایشی و روایی شعر شهریار»، «شهریار؛ موسیقی و موسیقیدانان»، «مردم و جامعه در شعر شهریار»، «شهریار و فرهنگ مردم» است و محور ویژه کنفرانس نیز عبارت از «آسیب شناسی و نقد مطالعات حوزه شهریار پژوهی» است.
وی در خصوص علت انتخاب «آسیب شناسی و نقد مطالعات حوزه شهریار پژوهی» به‌عنوان محور ویژه این کنگره خاطرنشان کرد: افراد مختلفی در طول 70 سال اخیر در خصوص شعر شهریار سخن گفته و آثاری منتشر کرده‌اند ولی متأسفانه تعداد آثار اصیل و ماندگار در حوزه شهریار پژوهی محدود بوده است، با تاکید براین محور و نقد آثار گوناگون در حوزه شهریار پژوهی مقصودمان این بود که حاصل این نقد و نظرها مورد استفاده محققان جوان باشد که در این عرصه به پژوهش می‌پردازند. از سوی دیگر تصمیم گرفتیم آثار اصیلی را که در این 70 سال اخیر نوشته شده، بررسی کنیم و یک مجموعه‌ای را که در برگیرنده آثار و مقالات مرجع در این زمینه باشد، فراهم آوریم تا مورد استفاده پژوهشگران حوزه شهریار شناسی قرار گیرد. البته تدوین نهایی این اثر به بعد از برگزاری کنگره موکول شده است که امیدواریم در اولین فرصت سامان یابد.
ارسال 108 مقاله به کنگره بین المللی شهریار
دبیر علمی کنگره بین‌المللی شهریار در ارتباط با مقاله‌های ارسال شده به دبیرخانه کنگره اظهار کرد: در مجموع حدود 108 مقاله به دبیرخانه کنفرانس ارسال شده که از این تعداد حدود 77 مقاله به‌صورت چکیده و حدود 45 مقاله به صورت کامل در مجموعه‌های جداگانه به چاپ خواهد رسید. حدود 24 مقاله نیز برای ارائه در نشست‌های علمی کنگره انتخاب شده است.
وی در تشریح نحوه داوری مقاله‌ها نیز گفت: ما در مرحله اول، مقالات را در اختیار دو تن از داوران قرار دادیم و این دو داور، نمره‌ای را برای مقاله در نظر گرفتند. مقالات دارای نمره بالای 50 برای چاپ در مجموعه چکیده‌ها و مقالاتی با نمره بالای 80 برای چاپ در مجموعه کامل مقالات برگزیده شدند. بعد از این مرحله، سه تن از اعضای کمیته علمی مقالات داوری شده را مجدد بررسی کردند و در این مرحله نیز برخی مقالات کنار نهاده شد. به هر روی سعی کردیم تا آنجا که مقدور بود مقالات را با دقت و حساسیت لازم بررسی کنیم.
صدری‌نیا همچنین در پاسخ به این سوال که برگزاری این کنفرانس چقدر می‌تواند در بین نسل جوان تأثیرگذار باشد، گفت: به نظر من این کنگره می‌تواند پل ارتباطی بین نسل جدید و فرهنگ، اندیشه و ادبیات اصیل ایران زمین باشد. چراکه ادبیات ما تبلور همه اندیشه‌های ما است و این گونه نیست که صرفاً شامل اشعار تغزلی باشد. بلکه همه اندیشه‌های فکری، فلسفی، اجتماعی، سیاسی و… ما در طول تاریخ در ادبیات ما تبلور پیدا کرده است و شناخت این ادبیات به نوعی شناخت گذشته و شناخت ریشه‌های تاریخی فرهنگ و مدنیت ماست. این کنگره در حد خود می‌تواند در این زمینه تأثیرگذار باشد.
امروز که نام شهریار بر پیشانی تقویم می‌درخشد، یادمان می‌آید شعر نه تنها تاریخ و فرهنگ ما را زنده نگاه داشته، بلکه پل پیوند دل‌ها و زبان‌ها بوده است. شهریار با غزل‌های فارسی و منظومه‌های ترکی‌اش ثابت کرد که ادبیات مرز نمی‌شناسد و می‌تواند هم‌زمان عاشقانه، مردمی و معنوی باشد. بزرگداشت او در روز شعر و ادب فارسی تنها یادآوری یک شاعر نیست، بلکه پاسداشت گنجینه‌ای است که قرن‌ها ماندگار خواهد ماند.