پیام آذری - اکو ایران /متن پیش رو در اکو ایران منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
با وجود فهرست طولانی از شکست‌های منطقه‌ای، روسیه همچنان نفوذ قابل توجهی در خاورمیانه دارد.
بازار ![]()
اطلاعیه‌های وب‌سایت رسمی کرملین در مورد اجلاس اخیر روسیه و کشورهای عربی، از لحاظ ساختگی بودند کاملا در خور توجه است. این سایت به گزارش‌های خبری مختلف لینک می‌دهد، ارتباطات رسانه‌ای مفیدی ارائه می‌دهد و ریشه‌های رویدادی را که برای آن طراحی شده، توضیح می‌دهد. حتی یک متن کوچک روی لوگوی اجلاس وجود دارد که به شکل یک شاهین است: نمادی از قدرت، آزادی و نجابت، که در سنت‌های فرهنگی روسی و عربی اهمیت دارد.
لحظه تحقیرآمیز کرملین
به نوشته نشنال اینترست، در این میان یک چیز فقط یک چیز کم است: هیچ محتوایی در مورد خود اجلاس 15 اکتبر وجود ندارد - زیرا هرگز برگزار نشد. آن‌چیزی که به مثابه یک جشن بزرگ از روابط بی‌شمار روسیه با جهان عرب برنامه‌ریزی شده بود، با یک ناله ننگین به پایان رسید. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، اندکی پس از ورود دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به خاورمیانه برای جشن گرفتن طرح آتش‌بس غزه، مجبور به لغو این رویداد شد. با این اوصاف، رهبران عربی که به رویداد مسکو دعوت شده بودند، ترجیح دادند در شهر تفریحی شرم الشیخ مصر با رئیس جمهور آمریکا ملاقات کنند.
لحظه تحقیرآمیزی فرا رسید: سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، مجبور شد در برابر رسانه‌های بین‌المللی اعتراف کند که کشورش به این اجلاس دعوت نشده است. او خاطرنشان کرد: «همه از همکاری بین روسیه و جهان عرب خوش‌شان نمی‌آیند». پوتین مجبور شد به ثانیه‌های بی‌اهمیتی در قاب مشترک با احمد الشرع، رئیس‌جمهور سوریه - که احتمالاً احساس می‌کرد می‌تواند به خودش اجازه سفر به مسکو را بدهد، زیرا قبلاً در ماه مه با ترامپ در ریاض ملاقات کرده بود- بسنده کند.
متحد قابل تکیه؟
همان‌طور که این نمایش مضحک نشان می‌دهد، روابط روسیه با خاورمیانه به پایین‌ترین سطح خود رسیده است. کمپین تهاجمی اسرائیل دو سال گذشته در منطقه خسارات جانبی جدی نیز برای مسکو به همراه داشته است. حماس و حزب‌الله که هر دو از روابط نزدیکی با روس‌ها برخوردار بودند، با صدمات زیادی روبرو شده‌اند. سقوط بشار اسد، رئیس‌جمهور سابق سوریه - که با مداخله پوتین در جنگ داخلی این کشور در سال 2015، جان تازه‌ای گرفت - در دسامبر گذشته، که با فرار اسد به مسکو به اوج خود رسید، به منزله شکستی ویرانگر برای موقعیت روسیه در منطقه بود.
جنگ دوازده روزه اسرائیل علیه ایران در ماه ژوئن پرده‌ای دیگر از این روند بود. در این زمان محدودیت‌های اتحادهای روس‌محور برای همه جهان آشکار شد و مسکو ثابت کرد در بزنگاه‌ها قادر به ارائه کمک قابل توجهی به دوستانش نیست. پوتین صلاح دید اعلام کند که ایرانی‌ها درخواست حمایت نظامی مستقیم نکرده‌اند و همچنین به این نکته اشاره کرد که ایرانی‌ها از پذیرش پیشنهاد روسیه برای سیستم‌های دفاع هوایی پیشرفته خودداری کرده‌اند.
سیگنال انعطاف‌پذیری
اکنون پرسش این است که آیا روسیه می‌تواند این سلسله شکست‌ها و زخم‌ها را التیام بخشد؟ از بسیاری جهات، مسکو از همین حالا هم دست به کار شده است. اگر چه متحدان مسکو آسیب دیده‌اند، اما احمد الشرع با پوتین در مسکو دیدار کرد - حتی اگر کاملاً جبران غیبت رهبران عرب را نکرد. با این وجود، این دیدار پیام گویایی از انعطاف‌پذیری روسیه ارسال کرد. این جهادی سابق، که احتمالاً در طول جنگ حملات روسیه را تجربه کرده بود، اعلام کرد که اکنون با شروع بازسازی سوریه جدید، قصد دارد «روابط خود را با روس‌ها احیا و بازتعریف کند».
پوتین به دهه‌ها «روابط ویژه» با سوری‌ها اشاره کرد - اشاره‌ای به تاریخی که به دوران شوروی برمی‌گردد؛ زمانی که سوریه یکی از مهم‌ترین متحدان منطقه‌ای مسکو بود. از همه مهم‌تر، الشارع گفت که به توافقات گذشته با مسکو احترام خواهد گذاشت - که احتمالاً به پایگاه دریایی روسیه در طرطوس در سواحل مدیترانه و پایگاه هوایی حمیمیم در استان لاذقیه، زادگاه اسد، اشاره دارد. این موضوع حداقل یک مفسر را بر آن داشت که از خود بپرسد آیا روسیه واقعاً سوریه را ترک کرده است یا خیر.
این موضوع نباید کاملاً تعجب‌آور باشد. سوریه، مانند بسیاری از کشورهای دیگر منطقه، تمام تلاش خود را می‌کند تا با دوران بی‌ثبات کنار بیاید. ایالات متحده و اسرائیل دوست دارند خود را به عنوان قدرت‌های شبه‌هژمونیک در خاورمیانه معرفی کنند، اما وسوسه زیاده‌روی همواره عواقبی دارد. حمله هوایی اسرائیل به قطر در ماه سپتامبر احتمالاً عواقبی بسیار فراتر از شکست آن در کشتن مقامات حماس که هدف آن بودند، خواهد داشت. این حمله صرفاً به کشورهای منطقه ثابت کرد که حفظ روابط نسبتاً تجاری با اسرائیلی‌ها شما را در برابر خشم آن‌ها محافظت نمی‌کند - و هرگز نمی‌توانید روی ظرفیت واشنگتن برای مهار آن‌ها حساب کنید.
متحد همه قدرت‌های بزرگ
به باور آنا بورشچفسکایا، عضو ارشد موسسه واشنگتن، کشورهای خلیج فارس پس از این حمله بر حمایت خود از روسیه تأکید کردند: «این ماجرا این درس را برای واشنگتن داشت که منطقه خلیج فارس، ایالات متحده را غیرقابل اعتماد می‌داند و می‌خواهد با همه قدرت‌های بزرگ روابط خوبی داشته باشد - و روسیه یکی از آن‌ها است. آن‌ها نمی‌خواهند روابط خود را با ایالات متحده قطع کنند، بلکه احساس می‌کنند نمی‌توانند فقط به ایالات متحده تکیه کنند». او خاطرنشان می‌کند که روسیه همچنین نقش مهمی در اوپک پلاس ایفا می‌کند - عاملی که به این زودی‌ها از بین نخواهد رفت.
عربستان سعودی و امارات متحده عربی دو کشور با قدرت متوسطی هستند که اهداف رو به گسترشی دارند. آن‌هامی‌خواهند با گسترش روابط با چین، ، تا حد امکان از ریسک‌های خود جلوگیری کنند. از نگاه آن‌ها، تنوع‌بخشی به سیاست خارجی، پاسخی طبیعی به سلطه آمریکا و اسرائیل است. در این شرایط، تمایل فوق عمل‌گرایانه روسیه برای دستیابی به توافق با همه، در تمام مرزهای ایدئولوژیک، فرصت‌های زیادی را برای بازسازی مخفیانه -و حتی نه چندان مخفیانه- موقعیت خود فراهم می‌کند.
بدین ترتیب، مسکو در حال توسعه روابط با پادشاهی‌های خلیج فارس در مقیاسی است که چند سال پیش غیرقابل تصور بود و با موفقیت شهرت دیرینه خود را به عنوان یک دردسرساز منطقه‌ای که محور مقاومت را ترجیح می‌داد، از بین برده است.
ردپای پررنگ در خاورمیانه
در این شرایط، سبک نامنظم سیاست خارجی ترامپ فرصت‌های بیشتری برای مسکو ایجاد کرده است. هیچ کس در منطقه باور ندارد که طرح صلح غزه او که مورد تحسین قرار گرفته، عملی شود. موفقیت واقعی دقیقاً به همان نوع دیدگاه استراتژیک و توجه دقیق به جزئیاتی نیاز دارد که به نظر می‌رسد ترامپ آن را تحقیر می‌کند. شاید اگر دولت متفاوتی در ایالات متحده بر سر کار بود، ممکن بود برای ارائه برنامه‌هایی جهت خنثی کردن جاه‌طلبی‌های کرملین در سراسر منطقه، به تقلا بیافتد. اما سیاست آمریکا در مورد خاورمیانه دچار اختلافات داخلی است.
در حالی که نیروهای نظامی آمریکا در عراق حضور دارند و واشنگتن هنوز در آن نفوذ دارد، سرگئی شویگو، دبیر شورای امنیت روسیه، در ماه سپتامبر برنامه بسیار گسترده «همکاری نظامی-فنی» با بغداد را اعلام کرد که بر اساس «روابط تاریخی بسیار طولانی» بنا شده و اکنون شامل همکاری در «تجارت، اقتصاد و حمل و نقل» است. مشاوران نظامی روسیه در جاهایی مانند لیبی و سودان، جایی که مسکو به تازگی در مورد یک پایگاه دریایی جدید در ساحل دریای سرخ به توافق رسیده است، حضور فعال دارند. در همین حال، ترکیه به دومین شریک تجاری بزرگ روسیه تبدیل شده است.
همچنین علاقه دیرینه مسکو به تهران چیزی مربوط به گذشته نیست. از سرگیری تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، روسیه را بر آن داشته است تا همکاری خود را با این کشور گسترش دهد. اگر چه مسکو در جنگ دوازده روزه مشارکت فعالی نداشت، اما پیمان جامع همکاری استراتژیک دو کشور که در ژانویه منعقد شد، همچنان پابرجاست و هر دو طرف اکنون دلیل بیشتری برای بهره‌برداری از فرصت‌های ارائه شده توسط آن دارند. با روند فعلی، پوتین ممکن است هنوز فرصتی برای برگزاری اجلاس خود با رهبران جهان عرب داشته باشد. در هر صورت، روسیه به این زودی‌ها خاورمیانه را ترک نخواهد کرد.