پیام آذری - ایرنا / پل تاریخی سلطان بوکان، بهعنوان نخستین پل کاملاً سنگی آذربایجان غربی، یکی از شاخصترین آثار تاریخی این استان به شمار میرود؛ پلی که بهواسطه معماری طاق رومی و استفاده از سنگ لاشه، جایگاهی ویژه در میان سازههای تاریخی منطقه دارد و نمونهای کمنظیر از مهارت معماران گذشته محسوب میشود.
پل سلطان که در شهرستان بوکان واقع شده، پس از انجام عملیات مرمت و بازسازی و همزمان با احیای دو سرشاخه «خورخوره» و «گهنَمان» از رودخانه سیمینهرود، در پی بارشهای آذرماه جلوهای چشمنواز و متفاوت یافته است. بازسازی این اثر تاریخی با همت هیأت امنای پل و زیر نظر کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی انجام شده؛ اقدامی که افزون بر جلوگیری از تخریب پل، زمینهساز معرفی بهتر این جاذبه، جذب گردشگران و حتی ایجاد فرصتهای اقتصادی برای ساکنان محلی و راهاندازی بازارچههای محلهمحور شده است.
برای درک بهتر این ظرفیت و مشاهده میدانی وضعیت پل، در یک روز زمستانی و پس از بارش باران و برف، از مهاباد راهی بوکان شدم. مسیر دسترسی به پل از سهراهی «کهریزه» در ابتدای ورودی بوکان از سمت مهاباد جدا میشود، مسیری که به جاده بوکان–سردشت شهرت دارد و در مجموع ۱۰۵ کیلومتر طول دارد. این جاده، که بخش عمده آن در محدوده شهرستان بوکان قرار گرفته، نقش ارتباطی مهمی میان روستاهای منطقه ایفا میکند.
در ادامه مسیر، جاده از میان و حاشیه روستاهای متعددی عبور میکند، روستاهای کهریزه، محمودآباد، جموغه، شهریکند، قرهگویز، قلقله (استان کردستان)، کویرهکانی و سلامت که هر یک بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی منطقه را در خود دارند. پس از گذر از چند سربالایی و پیچ تند در دل درهای عمیق، ناگهان در محل تلاقی دو رودخانه خورخوره و گهنَمان، پل تاریخی سلطان رخ مینماید، سازهای سنگی که گویی در آغوش طبیعت کوهستانی پنهان شده است.
با وجود این چشمانداز تماشایی، دسترسی به پل چندان آسان نیست. مسیر ماشینرو تا نزدیکی پل وجود ندارد و بازدیدکنندگان باید حدود ۳۰۰ متر مسیر شیبدار را پیاده طی کنند، مسیری که در فصل زمستان و زیر لایهای از برف، دشواری آن دوچندان میشود. با این حال، صدای برخورد آب خروشان رودخانه با صخرهها و انعکاس آن در میان کوهها، خستگی راه را از تن میزداید و فضایی دلنشین و آرامشبخش میآفریند.
در همین نقطه، پیوند دو رودخانه خورخوره و گهنَمان، که دومی آبی پرحجمتر دارد، بر زیبایی طبیعی منطقه میافزاید. این پیوند آبی، در کنار پوشش سفید کوهها، جلوهای کمنظیر ایجاد کرده و نشان میدهد چرا این مکان در گذشته نیز اهمیت داشته است. نشانههای باقیمانده از یک راه قدیمی و کاروانی در اطراف پل، گواهی بر این اهمیت تاریخی است، راهی که روزگاری یکی از شریانهای اصلی اقتصادی منطقه به شمار میرفت.
بر اساس نظر برخی کارشناسان، این مسیر کاروانی که قدمتی بیش از پل سلطان دارد، از شاخههای فرعی راه ابریشم بوده و نقشی اساسی در تبادلات اقتصادی و امنیت غذایی منطقه ایفا میکرده است. امتداد این راه از غرب تا اقلیم کردستان عراق و از شرق تا فلات ایران، جایگاه راهبردی آن را در دورههای مختلف تاریخی نشان میدهد.
نمایی از پل سلطان از ارتفاع
بازار
در تکمیل این شواهد تاریخی، بقایای یک آسیاب آبی قدیمی نیز در بالادست رودخانه و نزدیکی پل دیده میشود؛ آسیابی که قدمت آن به دوره صفویه بازمیگردد و زمانی محل آرد کردن گندم اهالی منطقه بوده است. هرچند آشکار شدن این بقایا در سالهای اخیر، زمینهساز حضور افراد سودجو و حفاریهای غیرمجاز شده، اما همچنان ارزش تاریخی آن قابل چشمپوشی نیست.
با کنار گذاشتن این حواشی، ساختار اصلی پل سلطان خود بهتنهایی گویای ارزش تاریخی آن است. این پل با طول ۲۰ متر و عرض ۳.۵ متر، از دو طاق رومی تشکیل شده که طاق بزرگتر با ابعاد قابل توجه، شکوه معماری آن را دوچندان کرده است، ویژگیای که این پل را در سطح استان آذربایجان غربی منحصربهفرد ساخته است.
همین ویژگیها سبب شد تا تخریب تدریجی پل در سالهای گذشته، به دغدغهای جدی برای دوستداران میراث فرهنگی منطقه تبدیل شود. سمکو سلامت، عضو هیأت امنای احیای پل، با اشاره به این موضوع میگوید: با همکاری خیرین و علاقهمندان میراث فرهنگی از بوکان و مهاباد، توانستیم نخستین گام را برای نجات پل برداریم.
او تأکید میکند که این اقدام تنها آغاز راه است و برنامههایی مانند ایجاد اقامتگاه بومگردی، نصب آلاچیق، بهبود مسیر دسترسی و ایمنسازی پل، در دستور کار هیأت امنا و اداره میراث فرهنگی قرار دارد.
در همین راستا، اهالی روستاهای اطراف نیز از گردشگران میخواهند با حفظ پاکیزگی محیط و خودداری از روشن کردن آتش، به حفاظت از این میراث ارزشمند کمک کنند.
سلطان پل تاریخی سنگی منحصر به فرد در آذربایجانغربی است
مدیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوکان نیز با اشاره به قدمت بیش از ۴۰۰ ساله پل سلطان، استفاده از سنگ لاشه و طاق رومی را دلیل اصلی منحصربهفرد بودن آن در استان میداند؛ ویژگیای که ارزش این اثر را دوچندان کرده و ضرورت حفاظت از آن را یادآور میشود.
در نهایت، ترکیب دو رود خروشان، کوههای سفیدپوش و پل تمامسنگی سلطان، تصویری ماندگار از هنر معماری ایرانی–اسلامی در دل طبیعت کوهستانی خلق کرده است. هرچند سرمای زمستان و کوتاهی روز اجازه ماندن طولانی را نمیدهد، اما این پل همچنان، همانند گذشته، ایستاده است، یادگاری از تاریخ که هنوز راه عبور اندیشه و تأمل را برای رهگذران امروز باز نگه داشته است.