پیام آذری - به گزارش خبرنگار گروه استان های باشگاه خبرنگاران جوان از مهاباد، بهار فصل زنده شدن و روئیدن دوباره است، فصلی که هدیه اش، سرسبزی و طراوت است و در این میان این همه سرسبزی، صد‌ها نوع گیاهان دارویی و خوراکی به صورت خود رو رشد می‌کنند، که هر یک خواص منحصر به فردی دارند.
در اکثر روستا‌های دامنه کوه‌ها و دشت ها، زنان و مردان روستایی سپیده دمان که هنوز خورشید بوسه بر پیشانی این مناطق زیبا نزده است از منازل خود به امید برداشت گیاهان بهاری بیرون می‌روند.
آنها در واپسای مرگ شب و تولد روشنایی با بیلچه‌های کوچک مخصوص برداشت گیاهان بهاری به جمع آوری این دسته از گیاهان خودرو مشغول می‌شوند و در تکاپوی برداشت هرچه بیشتر، برای درآمد افزون‌تر در آن روز هستند.
سنت چیدن سبزی‌های کوهی همچون پنگه و کنگر که دارای ارزش غذایی زیادی است از ایام خیلی دور در این منطقه رواج داشته و افراد زیادی از این طریق به کسب روزی حلال می‌پردازند.
همه ساله همزمان با فرا رسیدن نخستین روز‌های فصل بهار، دشت‌های وسیع و کوهستان‌های استان آذربایجان غربی با گیاهانی سبز می‌شود که در دلشان راز هزار شفا و بهبودی نهفته است.
گیاهانی که با دسترنج مردم و روستاییان زحمت کش و تلاشگر این منطقه از بین صخرها، تپه‌ها و دامنه‌های گاه صعب العبور دستچین شده و در بازار‌های محلی منطقه عرضه می‌شود.

یکی از جاذبه‌های مصرف گیاهان خوراکی در میان مردم رویش طبیعی آن‌ها در مناطق کوهستانی و عدم استفاده از مواد و کود‌های شیمیایی در رویش آنهاست که موجب شده تا شهروندان تمایل بیشتری به استفاده از آن داشته باشند.
مناطق کوهستانی و ارتفاعات شهر‌های بوکان، مهاباد، سردشت، اشنویه و پیرانشهر از جمله مهمترین مناطقی است که از تنوع گیاهان خوراکی فراوانی برخوردار هستند.
در مناطق کوهستانی مهاباد گیاهان خوراکی محلی مانند پونه و کوزله بیشتر در کنار رودخانه‌ها و جا‌هایی که آب باشد رشد می‌کند و گیاهان دیگر از جمله کنگر، گل آقا، اسفناج، جاتره، بیزا، مندوک، کورادا، ریواس، قارچ و نعنا و سیر کوهی بیشتر در مناطق کوهستانی می‌رویند.
بازار فروش گیاهان خوراکی بهاری در سایه کرونا ورود انواع گیاهان کوهی و خوراکی مناطق کوهستانی به بازار شهرستان مهاباد ذائقه غذایی مردم این منطقه را بهاری کرده است.
بسیاری از خانواده‌ها دوست دارند با ورود این نوع گیاهان خوراکی حداقل روزانه یک نوبت آن‌ها را روی سفره‌های خود ببینند و به اصطلاح محلی نوبرانه آن را به خانه بیاورند.
این امر موجب شده تا رنگ و بوی غذای مردم این منطقه در این فصل زیبا کاملا بهاری شده و مردم بوی بهار را نیز در غذا‌های خود احساس کنند.
اما امسال با ورود کرونا، به نظر می رسد این خوراکی ها نه به اندازه هر سال، اما کمتر در بازار وجود دارد، برخی از شهروندان برای خرید این گیاهان خوراکی ترس و دلهره انتقال کرونا ویروس را دارند و برخی هم بدون هیچ نگرانی این گیاهان را خریداری و مصرف می کنند.

با گشتی در بازار مهاباد بساط هایی مختلف از گیاهان خوراکی و بهاری دیده می شود، هر یک از این گیاهان خوراکی دسته بندی شده و به فروش می رسند.
دیدن این گیاهان خوراکی مخصوص فصل بهار انسان را وسوسه می کند که برای آش های محلی از این گیاهان خوراکی خریداری کند اما سریعا به یاد ویروسی می افتد که سایه اش در همه جا وجود دارد و در کمین نشسته است و از خرید آنها پشیمان می شود.
یک بانوی مهابادی در بازار در حال خرید گیاهان خوراکی به خبرنگار ما گفت: این گیاهی که من امروز خریدم اسمش ورکواز است و با آن یک آش خوشمزه به نام آش ورکواز درست می کنیم.
مریم روزبهانی افزود: این آش بسیار خوشمزه است و با حبوبات مختلف پخته می شود و همه خانواده های بروجردی از این آش خاطرات خوبی دارند.
او در ادامه بیان کرد: امسال با شیوع کرونا برای خرید این گیاه کمی تردید داشتم ولی تصمیم گرفتم که آش را درست کنم ولی باید این گیاه به خوبی شسته و ضد عفونی شود و در پختن آن بسیار دقت شود.
این بانوی خوش اخلاق اذعان کرد: به نظر من اگر گیاه خوب شسته و ضد عفونی شود چون بر اثر حرارت و ساعتها روی اجاق برای پخت قرار می گیرد دیگر میکروب و یا ویروسی در آن نخواهد بود.
مولوی کارشناس تغذیه در گفت و گو با خبرنگار ما افزود: هر اقدامی که برای ضدعفونی کردن سبزیجات استفاده می‌شود، لازم است که همان روش‌ها نیز برای گیاهان خوراکی استفاده شود تا از هر گونه آلودگی پاک شوند.
او اضافه کرد: برخی از گیاهان خوراکی مخصوص فصل بهار باید به دقت پاک شده و پس از ضدعفونی کردن پخته شوند، اگر سبزیجاتی قرار است به صورت خام مصرف شود باید مراحل ضدعفونی کردن و گندزدایی بیشتری روی آن صورت گیرد.
مولوی با اشاره به این نباید آلودگی را با این سبزیجات به منزل برد، گفت: گاهی ممکن است سبزیجاتی دارای گل و آلودگی باشند که باید این سبزیجات در فضایی خارج از منزل تمیز کرده و پس از آن نیز دست‌ها را با آب و صابون تمیز بشویند.
کارشناس تغذیه اذعان کرد: با توجه به این که کنگر در این فصل بیشتر از همه سبزیجات استفاده می‌شود توصیه می‌کنیم که ابتدا به دلیل داشتن گل و خاک چسبیده به این سبزی، ابتدا آن را بشویند و پس از پاک کردن نیز دوباره در محلول‌های ضدعفونی کننده، قرار دهند.
او بیان کرد: برای گندزدایی و ضدعفونی کردن سبزیجات توصیه می‌شود از محلول‌های ضدعفونی کننده بهداشتی استفاده کنند.
سفره سخاوتمند طبیعت ذائقه مردم این دیار را بهاری کرد اغلب خانواده‌های این خطه نیز در روز‌های بهاری با خرید گیاهان کوهی اقدام به تهیه انواع غذا و آش‌های محلی می‌کنند و معتقدند برخی از این گیاهان خواص دارویی دارند و برای سلامتی مفید هستند.
عطر گیاهان خوراکی در بازار سه راه میدان آرد مهاباد هر ساله در این فصل می پیچد، گیاهانی مانند شِنگ، ورکواز، انواع تره، کنگر که هر کدام دارای خواصی بوده و از آنها در تهیه و طبخ انواع آش ها و خوراکی ها استفاده می کنند.
بعضی از این گیاهان خوراکی به صورت خام مصرف می‌شود و بعضی دیگر نیز به صورت غذا‌های مجزا و یا به همراه غذا‌های دیگر مصرف می‌شود.
برخی از این گیاهان از جمله بیزا و مندوک پس از خشک شدن مورد استفاده قرار می‌گیرند و بعضی افراد که تمایل بیشتری برای مصرف این نوع گیاهان دارند آن‌ها را درون یخچال و فریزر گذاشته و در فصل‌های دیگر سال نیز آن‌ها را مصرف می‌کنند.

این روز‌ها برای بعضی افراد این گیاهان خوراکی منبع درآمد خوبی شده به طوری که برداشت این گیاهان را برای خود و خانواده شان به عنوان راهی برای امرار معاش تبدیل کرده است.
با به اتمام رسیدن فصل سرما و شروع بهار طبیعت، طرفداران این گیاهان در فصل بهار عازم کوه و دشت شده و گیاهان خوراکی متنوع را با خود به بازار آورده و در اختیار مردم قرار می‌دهند.
در این فصل از سال هر کس به فراخور وسیله نقلیه‌ای که در اختیار دارد به طبیعت رفته و از گیاهان خوراکی برداشت می‌کنند.
در مهاباد یکی از میادین این شهر به خرید و فروش این نوع گیاهان اختصاص یافته و خریداران و فروشندگان زیادی در این بازار هستند و گیاهانی که از مناطق روستایی آورده می‌شود، ابتدا توسط این افراد خریداری و پس از جداسازی ضایعات و قسمت‌های اضافه و بسته بندی به قیمت بالاتری به مصرف کنندگان فروخته می‌شود و در برخی موارد سهم افراد واسطه از افرادی که برای کندن آن به کوهستان رفته اند بیشتر است.
خواص غذایی و دارویی این گیاهان که با اسامی مختلف در بازار‌های مختلف میوه و تره بازیافت می‌شود بسیار مورد توجه مصرف کنندگان در این ایام از سال است.
سفره طبیعت درآمدی شده برای خانوارها
یکی از میادین شهر مهاباد به خرید و فروش این نوع گیاهان که از روستا‌های اطراف این شهرستان آورده شده اختصاص یافته که در این بین در برخی موارد سهم افراد واسطه از افرادی که برای کندن آن به کوهستان رفته اند بیشتر است.
یکی از فروشندگان گیاهان خوراکی در مهاباد می‌گوید: من هر سال خودم به کوهستان می‌روم و گیاهان را برای خرج خانواده ام به فروش می‌رسانم.
او افزود: مدت زمان فروش گیاهان خوراکی با توجه به شرایط جوی در استان متغیر است، ولی معمولاً بیش از 50 روز طول می‌کشد.

آریایی یکی از فروشندگان گیاهان خوراکی در بازار این شهرستان گفت: خودمان این گیاهان را از دشت و صحرا می‌چینیم و سپس برای عرضه به بازار می‌آوریم.
این فروشنده افزود: گیاهان خوراکی، چون به صورت خودرو از مراتع و دشت‌های اطراف بروجرد چیده می‌شود به نظر بنده تمیز است و میکروب آن کمتر از کاهو و سبزی می‌باشد.
او اظهار کرد: برای چیدن گیاهان خوراکی مانند ورکواز، شنگ و کنگر باید آن‌ها را بشناسی، زیرا دشت‌ها و صحرا‌های اطراف بروجرد پر از گیاهان خوراکی است که در فصل بهار رشد می‌کنند.
کاک رحمان هم که حدود 6 سال است به فروش گیاهان خوراکی روی آورده می‌گوید: در دو ماهه نخست سال درآمد نسبتا خوبی از فروش این گیاهان مفید داشته است.
بانوان مهابادی در ایام بهار اغلب غذا‌های خود را با گیاهان کوهی طبخ می‌کنند که تنوع آن‌ها به بیش از 20 نوع غذا می‌رسد که انواع خورشتها، بورانی، آش و کوکو را شامل می‌شود.
برخی فروشندگان دوره گرد، گیاهان خریداری شده را به سایر مناطق شهر برده و خریداران دیگری را پیدا می‌کند و برخی دیگر این گیاهان را به سایر استان‌ها همجوار و حتی کشور عراق صادر می‌کنند.
آذربایجان غربی؛ مآمن 10 درصد از 12 هزار گونه گیاهی و دارویی کشور
استان آذربایجان غربی با 2 میلیون و 470 هزار هکتار مرتع یکی از استان‌های سرسبز و غنی کشور است که مساحت مراتع مهاباد به بیش از 197 هزار هکتار می‌رسد.
خضری کارشناس اداره منابع طبیعی شهرستان مهاباد ادامه داد: در کل استان حدود 51 نوع گیاه خوراکی بهاری می‌روید که این روز‌ها ذائقه مردم منطقه را بهاری کرده است.

کارشناس اداره منابع طبیعی شهرستان مهاباد ضمن اشاره به اهمیت توجه بهره برداران گیاهان بهاری به زمان و نحوه برداشت اصولی طلای سبز گفت: بهره برداران هنگام چیدن این نوع گیاهان خوراکی از تخریب ریشه و پیاز خوداری کنند و از کندن گیاهانی که به اندازه کافی رشد نکرده اند بپرهیزند تا خطر نابودی و انقراض؛ گیاهان خوش طعم بهاری را تهدید نکند.
خضری ضمن اشاره به اینکه بیش از سه چهارم گونه‌های گیاهی استان آذربایجان غربی در مناطق کوهستانی می‌روید افزود: لازم است برای چیدن این نوع گیاهان از ابزار مناسب استفاده کنند تا از تخریب و کندن سایر گونه‌های گیاهی که در کنار این گیاهان خوراکی رشد کرده اند جلوگیری شود.
خواص گیاهان کوهی بهاره کارشناس تغذیه و رژیم درمانی گفت:گیاهان کوهی خوراکی که در منطقه ما می‌روید به دلیل خواص بالایی که دارند هر ساله طرفداران بیشتری پیدا می‌کند.
مجید پاتو رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مهاباد از شهروندان خواست هنگام چیدن این نوع گیاهان خوراکی از تخریب و کندن ریشه‌های این گیاهان خودداری کرده و از کندن گیاهانی که به اندازه کافی رشد نکرده اند پرهیز کنند.
او افزود: لازم است برای چیدن این نوع گیاهان از ابزار مناسب استفاده کنند تا بدین وسیله از تخریب و کندن سایر گونه‌های گیاهی که در کنار این گیاهان خوراکی رشد کرده اند، جلوگیری شود.

شهرستان مهاباد دارای 197 هزار هکتار مراتع بوده و بیش از 4 هزار بهره بردار در آن مشغول فعالیت هستند.
با وجود اینکه هر ساله بر اثر چیدن و برداشت بی رویه و خارج از فصل این نوع گیاهان زیان‌های جبران ناپذیری به طبیعت وارد می‌شود، اما به دلیل خواص درمانی و فواید آن بر تعداد مصرف کنندگان آن هرساله افزوده می‌شود.
این گیاهان علاوه بر طعم بسیار خوب و مزه عالی، نقش تاثیرگذاری نیز در ارتقای سلامتی خانواده‌ها دارند به طوری که جایگزین مواد پروتئینی نظیر گوشت شده و از بروز برخی مشکلات و ناراحتی‌ها در بدن افراد جلوگیری می‌کنند.
غذا‌هایی محلی با عطر و بوی بهاری داستان چیدن و طبخ غذا‌های محلی با گیاهان کوهی برای بسیاری از مردم منطقه تکراری، اما نوستالژیک است و عده‌ای در این فصل خاطرات طبخ غذا‌های سنتی با استفاده از گیاهان کوهی در روزگاران گذشته را مرور می‌کنند.
کدبانویان مهابادی بعضی از این گیاهان خوراکی به صورت خام مصرف می‌کنند، برخی از این گیاهان از جمله بیزا و مندوک پس از خشک شدن مورد استفاده قرار می‌گیرند و عده‌ای دیگر که تمایل بیشتری برای مصرف این نوع گیاهان دارند آن‌ها را درون یخچال و فریزر گذاشته و در فصل‌های دیگر سال از آن‌ها برای تهیه انواع غذا‌ها از جمله خورشت و آش دوغ محلی مصرف می‌کنند.

دکتر آناهید متخصص تغذیه در مهاباد در این باره اظهار کرد: این روز‌ها چرخه غذایی خانواده‌ها تغییر کرده و گیاهان خوراکی بهاری بیش از 21 نوع غذا را به چرخه تغذیه خانواده‌ها اضافه کرده که میتوان به والک پلو، بورانی و آش محلی با طعم سبزیجات بهاری اشاره کرد.
این مسئول پزشک خواص برخی گیاهان کوهی منطقه را اینگونه تعریف کرد: ریواس مقوی معده بوده و جگر را از گرمای زیاد مصون می‌دارد، و برای دفع سنگ صفرا و سنگ مثانه مفید است.
نعناع از سبزی‌های عطر دار و خوردنی و حاوی مقدار زیادی ویتامین ˈآ ˈ؛ و ˈثˈ است و عمدتا از برگ و شاخه‌های گلدار آن عرق نعناع می‌گیرند.
نعناع برای تقویت اعصاب و خوش بو کردن ماست و دوغ و آش‌ها و کاهش کلسترول خون و رفع عفونت‌ها وسم زدایی مفید است.
سیر کوهی سرشار از کلسیم و انواع ویتامین‌های نافع بدن است و با نام‌های پیاز خرسی، سیر جنگلی، سیر خرس نیز از آن یاد می‌شود، بسیار ملایم‌تر و شیرین‌تر از سیر معمولی بوده و بوی آن شبیه پیاز است.
جلوگیری از تصلب شرایین، درمان تنگی نفس، ضد اضطراب بودن، درمان یرقان، سوء هاضمه، محافظت در برابر سرطان پوست، تصفیه خون و تنظیم ترشحات غدد داخلی تنها بخشی از خواص این گیاهان دارویی است.
کوزه له ˈCressˈشاهی یا ترتیزک دارای گلوکزید مهمی به نام ترپئولوزید است که این ماده بر اثر تجزیه سنه ول بنزیلیک به وجود می‌آید.
شاهی اثر ضداسکوربوت قوی دارد و در حالت خام در سالاد و یا با اغذیه به صورت سبزی خوردن مصرف می‌شود.

کنگر ضدعفونی کننده، اشتها آور، تب بر و هضم کننده غذاست و مصرف آن باعث تقویت دستگاه گوارش می‌شود، برگ آن ادرارآور و نیروبخش است و قلب را نیز تقویت می‌کند.
کنگر در درمان یرقان، نارسایی کبد و کم خونی مؤثر بوده و از کبد در برابر سموم شیمیایی محافظت می‌کند.
بیش از 50 نوع گیاه خوراکی، دارویی و صنعتی در مهاباد برداشت می‌شود که مصرف آن از روزگاران گذشته مرسوم بوده است.
همچنین گیاه شنگ برای معده مقوی است و مصرف موضعی ریشه این گیاه در درمان عفونت و از بین بردن ترشحات گوش موثر است.
تا به اینجای کار از خوراک گیاهان بهاری گفتیم و آخر سر می‌خواهیم یکی از زیباترین مخلوقات در این گستره بی‌نهایت زیبایی و سخاوت، را به شما معرفی کنیم که لاله واژگون است.
این گیاه بومی زاگرس بوده و آن را گُل اَشک، اشک مری و تاج قیصر نیز می‌نامند و هر ساله این گل در اواسط فرودین رخ می‌نماید و تا اواسط اردیبهشت‌ماه گل میهمان دنا است، اما متأسفانه ریشه کنی این گل سبب شده که گونه زرد رنگ این گل به‌وسیله انسان، دام‌ها و تغییرات کاربری زمین‌های کوهستانی در خطر جدی انقراض قرار بگیرد.

به گفته کارشناسان هم اکنون 460 گونه انواع گیاهان دارویی و خوراکی در مناطق دشت و کوهستانی آذربایجان غربی شناسایی شده که آموزش صحیح در باره چگونگی رویش و نیز زمان چیدن این گیاهان، مؤثرترین راه جلوگیری از انقراض این گیاهان خوراکی کوهی است.
بیش از 75 درصد از مساحت 43 هزار و 660 کیلومتری آذربایجان غربی را مراتع تشکیل داده که با توجه به آب و هوای بکر و کوهستانی و همچنین بارش‌های مناسب فصلی یکی از مهمترین رویشگاه‌های انواع مختلف گیاهان خودرو در کشور است، اما تاکنون هیچ نهادی نسبت به نظارت بر برداشت اصولی و حفاظت از این منابع غذایی اقدام نکرده است تا طلای سبز برای آیندگان نیز باید باقی بماند.
هرچند تیغ تیز خودخواهی و سودجویی هر ساله چهره این عروس زیبا را می‌خراشد و هنوز هم آمار دقیقی از میزان برداشت گیاهان خوراکی در این استان وجود ندارد اما دنا همچنان استوار و مهربان و سخاوتمند، زیبایی و طروات و نعمت را بر مردمانش ارزانی می‌دارد.
گیاهان کوهی هر ساله با برداشتی عظیم در معرض انقراض قرار می‌گیرند تا دلالان جیب خود را سنگین‌تر کنند و طبیعت نفس‌هایش به شماره بیفتد، این روزها فرصتی است که بیندیشیم با طبیعت چه کرده‌ایم با زمینی که هر آنچه دارد را به ما ارزانی داشته و ما دستانمان را هر روز محکم‌تر بر گلویش می‌فشاریم.
گزارش از سپیده خشمن
انتهای پیام / س خ