بزرگنمايي:

پیام آذری- الگوی کشت طرحی برای مدیریت یکپارچه تولید در عرصه کشاورزی با افق هدفمند کردن تولید، ارتقای بهره‌وری اقتصادی در بخش کشاورزی، مدیریت خست طبیعت و منابع آب و خاک و افزایش تولید با هدف غایی تامین امنیت غذایی است.

برای بررسی همه جانبه این طرح الگوی کشت، خبرگزاری جمهوری اسلامی استان اردبیل میزگردی را با حضور متولیان اجرایی و کارشناسان حوزه آب و خاک و کشاورزی برگزار کرده و به آسیب‌شناسی و تبیین همه جانبه این طرح در سطح استان پرداخته است.

هدف الگوی کشت: پاسخ به چهار سوال "کجا بکاریم؟ چه بکاریم؟ چه زمانی بکاریم؟ و چه میزان بکاریم؟

هدف الگوی کشت در واقع یافتن پاسخ مناسب به چهار سوال اساسی حوزه کشاورزی یعنی "کجا بکاریم؟ چه بکاریم؟ چه زمانی بکاریم؟ و چه میزان بکاریم؟ است. بر این اساس، طرحی در دولت تدوین شده که اجرای آن در واقع پاسخی به این چهار سوال با توجه به ظرفیت های بومی و محلی هر منطقه از کشورمان خواهد بود.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در میزگرد ایرنا، الگوی کشت را یک اقدام فرایندی شامل استفاده از منابع طبیعی از جمله آب در دسترس، شرایط اقلیم و خاک، سیاست‌‎گذاری دولت، تجارت محصول متناسب با امکانات نظام تولیدی در کشور ذکر کرد.

احمد شهریار بیان کرد: الگوی کشت در واقع ترکیب کنشی از این مولفه‌هاست که در نهایت باید به چهار سوال اساسی "کجا بکاریم؟ چه بکاریم؟ چه زمانی بکاریم؟ و چه میزان بکاریم؟" پاسخ دهد.

وی گفت: ایده اجرای الگوی کشت از سال 1351 در ایران مطرح شده ولی به دلایلی به اجرا درنیامده و در سال‌های پس از انقلاب هم در سه برنامه چهارم، پنجم و ششم به صورت جدی وارد متن برنامه‌های توسعه‌ای ایران شده ولی به علت برخی محدودیت‌ها، نبود ضوابط قانونی و ابزارهای مرتبط تاکنون اجرا نشده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل افزود: به علت عملیاتی نشدن الگوی کشت، علاوه بر نابسامان شدن حوزه کشت و تولید محصول در کشور و متضرر شدن کشاورز، نوسان قیمت موجب شده که در برخی سال‌ها، با کمبود تولید مردم کشور برخی محصولات را با قیمت بالا تهیه کنند و سال بعد همان کشاورز، با افت قیمت محصول تولیدی، نتواند درآمد کافی از محصول خود کسب کند.

وی اضافه کرد: به علت اجرا نشدن الگوی کشت و تغییر مسیر تولید کشاورزی به سمت کاشت محصولات خاص متناسب با شرایط بازار، تولید برخی محصولات در کشور کم شده و ایران مجبور به واردات برخی محصولاتی شده است که امکان تولید آن در داخل را دارد.

شهریار الگوی کشت را ابزاری برای کنترل و مدیریت تولید در عرصه کشاورزی دانست و اظهار کرد: قانون الگوی کشت که اخیرا اجرای آن توسط وزارت جهاد کشاورزی آغاز شده، یک بحث فراقوه‌ای است و همه ارکان کشور به همراه جلب مشارکت مردمی و رسانه‌ای در آن پیش‌بینی شده است.

وی اجرای طرح الگوی کشت را در کنار سیاست آزادسازی یارانه‌های بخش کشاورزی و نیز کشاورزی قراردادی یکی از سه اقدام مهم دولت سیزدهم در برنامه‌محور و هدفمند کردن بخش کشاورزی عنوان کرد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل ادامه داد: در اجرای الگوی کشت معاون اول رئیس جمهور به عنوان رئیس ستاد کشوری و استانداران به عنوان رئیس استانی و روسای سازمان‌های جهاد کشاورزی استانی به عنوان دبیران استانی طرح انتخاب شده‌اند و همه وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها نیز موظف به همکاری در اجرای موفق این طرح هستند.

وی با اشاره به ابلاغ برنامه الگوی کشت به استان‌ها برای اجرا در سال اول این طرح گفت: امسال به صورت رسمی اجرای این طرح آغاز شده ولی طبق سنوات قبل، ابزار اجرایی قوی برای پشتیبانی از آن پیش‌بینی نشده و اجرای آن به صورت الگویی ادامه خواهد داشت. اما از سال زراعی آینده با رفع نواقص و پیش‌بینی قواعد اجرایی، تصویب و تنظیم مقرارت و هماهنگی بین دستگاه‌ها، اجرای طرح الگوی کشت به شکل جدی‌تری دنبال خواهد شد.

شهریار اظهار کرد: در الگوی کشت اعلام شده، پنج درصد از سطح کشت اراضی آبی کم شده و در حوزه اراضی دیم، کسری تولید ناشی از آن از طریق افزایش میزان تولید در اراضی دیم پیش‌بینی و جبران شده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل افزود: اجرای الگوی کشت در خصوص 23 محصول پرمصرف با محوریت گندم به عنوان غذای اصلی مردم پیش‌بینی و گنجانده شده که این 23 محصول شامل بیش از 90 درصد محصولات تولیدی کشور است.

اجرای الگوی کشت در خصوص 23 محصول پرمصرف با محوریت گندم به عنوان غذای اصلی مردم پیش‌بینی و گنجانده شده که این 23 محصول شامل بیش از 90 درصد محصولات تولیدی کشور است.

وی محصولات راهبردی مانند گندم، جو، برنج و ذرت در گروه غلات، محصول کلزا، گلرنگ و کاملینا در گروه دانه‌های روغنی، محصول چغندر قند و نیشکر در گروه گیاهان قندی، محصول پنبه در گیاهان صنعتی و چند محصول دیگر در گروه سبزی و سیفی را از جمله محصولات مورد حمایت و پیش‌بینی شده در اجرای طرح الگوی کشت ذکر کرد.

شهریار بیان کرد: در اجرای این طرح ابزارهای تشویقی به خصوص در زمینه تولید محصولات اساسی مانند گندم پیش‌بینی شده و بر این اساس، سیاست درست خرید تضمینی محصول همچنان تداوم خواهد داشت و محصولات پیش‌بینی شده در اجرای این طرح نیز مشمول سیاست خرید تضمینی خواهد بود و بر اساس آن، قیمت محصول قبل از آغاز سال زراعی تعیین و اعلام خواهد شد.

وی تخفیف در آب‌بها تا 70 درصد و تامین کودها و سموم مورد نیاز با قیمت‌های یارانه‌ای، اعطای تسهیلات برای تولیدات اولویت‌دار و واگذاری ماشین آلات را نیز از جمله این سیاست‌های تشویقی اعلام کرد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با اشاره به اعمال سیاست‌های تنبیهی و سلبی همکاری نکردن کشاورزان با این طرح، اجرا نکردن سیاست‌های تشویقی و نیز وضع عوارض برای صادرات محصولات به منظور تعادل بخشی به قیمت را از جمله سیاست‌های جلوگیری از عدول از کشت در اجرای این طرح ذکر کرد.

وی تامین منابع مالی مورد نیاز را مهمترین مولفه در اجرای موفق طرح الگوی کشت عنوان کرد و گفت: 98 درصد فعالیت و تولید در بخش کشاورزی توسط بخش خصوصی انجام می‌شود و به همین علت مدیریت این حوزه از طریق اعتبارات بسیار سخت و زمان‌بر است ولی با این حال، دولت در نظر دارد از طریق اجرای برخی سیاست‌های مالی و اقتصادی، مردم را برای اجرای این طرح ترغیب کند.

شهریار، پرداخت یارانه و مابه‌التفاوت قیمت برخی محصولات به بخش خصوصی تولید کننده و مشارکت کننده در این طرح که در بودجه سال آینده نیز پیش‌بینی شده است و تبصره 14 قانون بودجه برای این منظور در نظر گرفته شده است، از جمله راهکارهای اجرای موفق الگوی کشت در کشور ذکر کرد.

تامین نیاز آبی محصولات؛ مهمترین نیاز طرح الگوی کشت

تامین نیاز آبی محصولات کاشته شده به خصوص در اراضی آبی استان اردبیل، مهمترین نیاز اجرای موفق طرح الگوی کشت در این استان به شمار می‌رود که در صورت همکاری و هماهنگی دستگاه‌های متولی تامین آب کشاورزی و نیز همراهی خود کشاورزان و زارعان قابل تحقق است.

آب کشاورزی در استان اردبیل بر اساس رویه منابع و مصارف این بخش تعریف شده و در مصرف آن بر مبنای نیاز بخش تعادلی نانوشته برقرار شده ولی این تعادل منابع و مصارف به علت خشکسالی پیاپی در سال‌های اخیر بر هم خورده است.

رئیس اداره بهره‌برداری و توسعه شبکه شرکت آب منطقه‌ای استان اردبیل در این میزگرد گفت: تعادل منابع و مصارف آب در بخش کشاورزی این استان طی سال‌های اخیر به علت بالا رفتن میزان مصرف و نیز کاهش بارش و ذخایر آبی به هم خورده است.

فراهم کاظمی‌آذر افزود: بر اساس سند مدیریت منابع آب استان اردبیل، اولویت نخست تامین آب کشاورزی، تامین آب برای کشت پاییزه و کشت اول است و برای کشت دوم به خصوص در شمال استان منابع آبی کافی وجود ندارد.

وی نیاز آبی استان اردبیل در حوزه کشاورزی را بالا عنوان کرد و ادامه داد: منابع موجود در استان نیاز الگوی کشت تعیین شده را به طور کامل تامین نمی‌کند و کسری وجود دارد.

رئیس اداره بهره‌برداری و توسعه شبکه شرکت آب منطقه‌ای اردبیل، راه‌حل مدیریت آب کشاورزی در این استان را تحویل حجمی آب به کشاورزان ذکر کرد و گفت: اخیرا در این زمینه تفاهم نامه‌ای بین سازمان جهاد کشاورزی، تعاون روستایی و آب منطقه‌ای استان امضا شده و بر اساس آن آب موجود، آب به تعاونی‌های بهره‌بردار تحویل شده و از طریق خود بهره‌برداران توزیع می شود.

وی با بیان این که طی سال‌های گذشته منابع و مصارف سدهای استان اردبیل بر اساس پیش‌بینی آورد رودخانه و حجم مخازن سدها در اول سال تعیین شده و در اواخر بهار با بازبینی مجدد مخازن، میزان مصرف در تابستان تعیین می شد، اضافه کرد: طی دو سال آبی اخیر، مصارف آب بخش کشاورزی در استان اردبیل بیشتر از برآورد بوده است.

کاظمی‌آذر اظهار کرد: حجم آب موجود در مخازن سدهای استان اردبیل دیگر نیاز آبی مصارف کشاورزی استان بر اساس پیش‌بینی انجام شده را تامین نمی کند و در چنین فضایی اجرای طرح الگوی کشت از امسال آغاز شده است.

وی بیان کرد: بر اساس این کسری ها، اطلاعیه‌ها و هشدارهایی از طرف شرکت آب منطقه‌ای صادر شده تا کشت مطابق با الگو انجام شود و مصرف آب کشاورزی با نوع و میزان کشت همگام شده و کشاورزان از کشت دوم محصول به خصوص در فصل بهار سال آینده خودداری کنند.

رئیس اداره بهره‌برداری و توسعه شبکه شرکت آب منطقه‌ای اردبیل همچنین با بیان این که در گذشته به علت نبود ضمانت اجرایی، کشاورزان بدون توجه به این هشدارها و بر اساس منافع خود کشت می‌کردند و همه با مشکل در تامین آب مواجه می شدند، گفت: بر اساس منابع آب موجود در استان و نیز طرح الگوی کشت ابلاغ شده، دیگر نباید محصولات با نیاز آبی بالا کشت شود.

وی تاکید کرد: الگوی کشت اگر اجرا شود، متولیان بخش تامین آب استان در پیش‌بینی منابع و مصارف آب کشاورزی دقیقتر عمل خواهند کرد و تامین آب محصولات کشت شده با تنش کمتری مواجه خواهد شد و اگر هم میزان منابع کافی باشد، اجازه کشت دوم صادر شده و آب آن نیز تامین خواهد شد.

کاظمی آذر با اعلام آمادگی برای اجرای سیاست‌های ابلاغی طرح الگوی کشت در استان اردبیل از سوی متولیان تامین آب کشاورزی استان افزود: بر این اساس، برنامه تحویل حجمی آب در استان آغاز شده است.

الگوی کشت؛ طرحی برای تامین امنیت غذایی

الگوی کشت علاوه بر اهداف جانبی، هدف محوری تامین امنیت غذایی کشور را دنبال می‌کند و یکی از ضرورت‌هایی است که طی دهه‌های گذشته جزو دغدغه‌های متولیان بخش اقتصادی کشور بوده ولی به دلایلی به اجرا در نیامده است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در این میزگرد، تامین امنیت غذایی را مهمترین اولویت کشور عنوان کرد و گفت: در تامین این امنیت کشاورز و تولید کننده بسیار مهم هستند و هدف از اجرای طرح الگوی کشت در واقع تداوم تولید در بخش است به طوری که علاوه بر تامین نیاز داخلی و ذخیره محصول به مقدار کافی، صادرات برخی محصولات نیز اتفاق بیفتد و با این کار، اقتدار غذایی برای کشور کسب شود.

احمد شهریار، هماهنگ شدن منابع با بخش تولید را از جمله اهداف جنبی اجرای طرح الگوی کشت در کشور ذکر کرد و افزود: در این فرایند، همراهی کشاورز بسیار مهم است چرا که بدون همراهی آنها، کل طرح زیر سوال رفته و به هدف غایی خود نخواهد رسید.

وی همراهی دستگاه‌ها و سازمان‌های کشور در اجرای این طرح را از جمله ارکان اجرای آن ذکر کرد و گفت: همه دستگاه‌های کشوری برای اجرای این طرح مکلف به همراهی و همکاری هستند.

کاهش یا افزایش تولید؛ مساله این است

طرح الگوی کشت صرفا در صدد کاهش یا افزایش تولید یک محصول در حوزه کشاورزی نیست بلکه هدف آن تعادل بخشی بین تولید، نیاز و ظرفیت های آب و خاک و منافع جامعه و کشاورز است.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در این میزگرد در خصوص میزان کشت پس از اجرای طرح الگوی کشت گفت: در سال‌های گذشته، قبل از سال زراعی برنامه کشت در استان اردبیل به صورت شهرستانی ابلاغ می شد و مدیران بخش کشاورزی با هماهنگی شرکت آب منطقه‌ای استان، نسبت به تامین آب محصول کشت شده اقدام می‌کردند.

احمد شهریار افزود: با تغییرات اندک انجام شده در الگوی کشت، ضمن کاهش پنج درصدی گندم آبی در سطح استان، میزان کشت از حدود 53 تا 55 هزار هکتار قبلی به حدود 50 هزار هکتار کاهش خواهد یافت.

وی کاهش 70 درصدی سطح زیر کشت برنج، افزایش 21 درصدی سطح زیر کشت جو دیم و آبی، افزایش حدود 30 درصدی کاشت حبوبات که عموما به صورت دیم کشت می شود، افزایش 40 درصدی سطح زیر کشت دانه‌های روغنی به خصوص سویا، افزایش 40 درصدی سطح زیر کشت محصولات قندی به خصوص چغندر قند پاییزه، کاهش 35 درصدی و حدود چهار هزار هکتاری سطح زیر کشت هندوانه را از جمله تغییرات اساسی پیش‌بینی شده در اجرای طرح الگوی کشت طی سال جدید زراعی در استان اردبیل اعلام کرد.

همراهی کشاورز؛ پایه محوری اجرای موفق طرح الگوی کشت

همراهی کشاورزان و بهره‌برداران با اهداف و سیاست های اجرایی دولت و جهاد کشاورزی، مهمترین مولفه در اجرای موفق طرح الگوی کشت و پایه محوری این طرح محسوب می‌شود.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل با تاکید بر توجیه و آموزش کارکنان جهاد کشاورزی برای اجرای موفق این طرح، مشارکت مردمی را اصلی‌ترین محور اجرای این طرح ذکر کرد و گفت: بدون همراهی مردم و بهره‌برداران کشاورزی، این طرح قابل اجرا نیست.

احمد شهریار بیان کرد: برای جلب مشارکت مردم علاوه بر اقدامات آموزشی و ترویجی جهاد کشاورزی در مناطق روستایی، اقدامات مشترک رسانه‌ای نیز بسیار ضروری و موثر است.

وی هماهنگی با شرکت آب منطقه‌ای و نیز فرمانداری‌های استان اردبیل را هم در اجرای این طرح موثر دانست و تاکید کرد: برای اجرای این طرح علاوه بر تداوم سیاست تحویل حجمی آب به تعاونی‌های بهره‌بردار، شرکت آب منطقه‌ای استان نیز بدون درخواست سازمان جهاد کشاورزی آب در اختیار کشاورز قرار نخواهد داد.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل همچنین اضافه کرد: تاکنون 40 شرکت تشکیل شده برای بهره‌برداری و تحویل حجمی آب به کشاورزان در استان اردبیل شکل گرفته و فعال شده است.

افزایش تولید در شرایط خشکسالی؛ نتیجه تدبیر درست در حوزه کشاورزی

بروز پدیده خشکسالی در استان اردبیل طی سال‌های اخیر تاثیر معناداری بر روی میزان تولیدات کشاورزی این استان نگذاشته و حتی در برخی محصولات افزایش تولید نیز مشاهده می‌شود که کارشناسان این افزایش تولید را نتیجه تدبیر درست در حوزه مدیریت مزرعه، کاشت محصول براساس شرایط اقلیمی و نیز مدیریت درست آب کشاورزی می‌دانند.

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل در این میزگرد با اشاره به کاهش میزان آورد رودخانه‌های استان اردبیل از 6 میلیارد متر مکعب در ساله های نه چندان دور به 2.8 میلیارد متر مکعب کنونی گفت: آثار این کاهش بیش از 50 درصدی، از طریق مدیریت منسجم آب کشاورزی کنترل شده و این میزان کاهش آب، به کاهش تولید منجر نشده است.

احمد شهریار افزود: همین امر نشان می دهد که اقدامات انجام شده به خصوص در زمینه مهندسی آب، هماهنگی دستگاه‌های متولی بخش و اصلاح ارقام کشت و کشت ارقام مقاوم کشت و نیز عملیات به‌زراعی موجب شده است که با وجود کاهش میزان آب کشاورزی، سطح تولید در این استان افت نکند.

وی توسعه عمودی و افزایش راندمان در واحد سطح را لازمه کشاورزی در شرایط اقلیمی امروز ایران  استان اردبیل عنوان کرد و ادامه داد: 12 برنامه برای سازگاری با کم آبی پیش بینی شده که به‌زراعی و تغییر شیوه کشت از مهمترین آنهاست.

وی توسعه کشت نشایی با دو مرحله آبیاری کمتر و استفاده از ارقام مقاوم به کم آبی و پرمحصول را نیز از جمله روش‌های دیگر مدیریت کمبود آب ذکر کرد و گفت: در چین شرایطی، برای اجرای طرح الگوی کشت در استان اردبیل چندان نگران نیستیم.

برای اجرای الگوی کشت، آب هست، ولی کم است

کشاورزی ارتباط تام و تمامی با آب دارد و بدون آب کشاورزی معنایی ندارد و در دوره‌ای که کشور ما و استان اردبیل با کمبود جدی بارش و تامین آب کشاورزی مواجه است، این ارتباط بین آب و کشاورزی بیش از پیش احساس می شود.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل نیز در این میزگرد، آب را به عنوان یک ثروت راهبردی برای توسعه بخش کشاورزی عنوان کرد و گفت: همکاری مستمر وزارت نیرو و جهاد کشاورزی برای اصلاح الگوی کشت و سرعت بخشیدن به ایجاد سامانه‌های نوین آبیاری، تنها راه مدیریت کمبود آب است.

شهروز ملاطفی‌نیا با اشاره به متناسب سازی سند ملی آب با توجه به افزایش نیاز به آب در حوزه کشاورزی افزود: در وضعیت کمبود و کسری آب، سیاست پایداری تولید محصول در بخش کشاورزی دنبال شده و سیاست "چه بکاریم؟ و چه مقدار بکاریم؟" محور اقدامات حوزه کشاورزی قرار گرفته است.

وی بیان کرد: سیاست پایداری تولید محصول وابسته به این است که چه میزان آب در اختیار داریم و بر این اساس مقدار آب در دسترس بسیار مهم است چرا که مقدار آب باید متناسب با الگوی کشت باشد و بر این اساس، توسعه اراضی آبی برای کشت بیشتر محصول کنار گذاشته شده و بیشتر بر توسعه روش آبیاری از سنتی به نوین و آبیاری تحت فشار تمرکز شده است.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل اضافه کرد: استان اردبیل حدود 2 میلیارد و 145 میلیون متر مکعب آب تجدیدپذیر دارد، در حالی که میزان آب در دسترس در این استان حدود 1.8 میلیارد متر مکعب و میزان مصرف تعریف شده هم حدود 2 میلیارد و 400 میلیون متر مکعب است و بر این اساس، حدود 600 میلیون متر مکعب کسری آب در استان اردبیل وجود دارد.

وی اظهار کرد: با حدود 1.8 میلیارد متر مکعب آب کشاورزی، حدود 250 هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان مشروب می‌شود که حدود 213 هزار هکتار آن جزو اراضی زراعی و حدود 40 هزار هکتار نیز جزو اراضی باغی است.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل همچنین گفت: بر اساس الگوی کشت موجود، نیاز آبی استان 2.4 میلیارد متر مکعب است و عملا اراضی کشاورزی استان اردبیل با کسری و کم‌آبی مواجه بوده و همین امر در صورت مدیریت نادرست، در میزان تولید اثرگذار خواهد بود.

وی بیان کرد: برای تامین این کسری با توجه به غیرممکن بودن افزایش میزان آب مصرفی، وزارت جهاد کشاورزی به سمت استفاده بهینه از منابع آبی موجود، افزایش راندمان تولید و راندمان آبیاری و نیز استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری رفته تا فاصله نیاز با میزان آب در دسترس کم شود و آن 600 میلیون متر مکعب کسری نیاز، در میزان تولید اثر نگذارد.

ملاطفی نیا اضافه کرد: راندمان آبیاری در روش سنتی موجود در اراضی زراعی استان اردبیل باید با اجرای طرح‌های آبیاری نوین و تحت فشار باید از 35 تا 40 درصد کنونی به 90 درصد افزایش یابد.

وی با تاکید بر ضرورت یکپارچه سازی اراضی برای اجرای موفق طرح الگوی کشت، میانگین اراضی در اختیار بهره‌برداران کشاورزی در استان اردبیل در بخش اراضی آبی را کمتر از یک هکتار اعلام کرد و گفت: با یکپارچهسازی اراضی می‌توان میزان آب مصرفی در کاشت هر محصول را کاهش داد.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل تاکید کرد: به علت خرد بودن اراضی و مقرون به صرفه نبودن کاشت محصول، کشاورزان قادر به اجرا و احداث سامانه‌های نوین آبیاری نیستند و عملا صرفه اقتصادی در این کار نمی‌بینند ولی با یکپارچه‌سازی اراضی، اجرای طرح‌های آبیاری نوین مقرون به صرفه شده و میزان تولید محصول و راندمان آبیاری نیز افزایش خواهد یافت.

توجه به کاهش تلفات آب همزمان با اجرای الگوی کشت ضروری است

پایداری تولید در عرصه کشاورزی نیاز تامین آب است و بر این اساس، آب موجود باید بر اساس نیاز و مطابق با الگوی کشت اختصاص یافته و با اجرای سیاست های افزایش راندمان آبیاری، از هدررفت آب در بخش کشاورزی کاسته شود.

رئیس اداره بهره‌برداری و توسعه شبکه شرکت آب منطقه‌ای اردبیل در این میزگرد گفت: با وجود کمبود آب در این استان، افت تولید محصول گزارش نشده و به جز در دو سال اخیر، آب مورد همه مزارع و نیاز بخش کشاورزی استان تامین شده و همه این امر نشان می دهد که مدیریت خوبی در بخش آب کشاورزی استان اردبیل اتفاق افتاده است.

فراحیم کاظمی‌آذر افزود: در الگوی کشت اعلام شده قرار است در شبکه آبیاری مغان به صورت منطقه‌ای و ناحیه‌ای کشت انجام شود و کشت به صورت پاییزه و بهاره و در وضعیت چرخشی اجرا شود و اگر این روش اجرایی محقق شود، تامین آب برای اجرای الگوی کشت در 36 هزار و 700 هکتار از اراضی موجود در پایاب سد خداآفرین مشکلی نخواهد داشت.

وی بیان کرد: اگر از منابع آب و خاک موجود در منطقه به شکل مطلوب استفاده شود، هم کشت بهاره و هم کشت پاییزه به نحو مطلوب انجام خواهد شد ولی با شیوه آبیاری کنونی، در تامین آب در منطقه به طور یقین با مشکل مواجه خواهیم شد.

رئیس اداره بهره‌برداری و توسعه شبکه شرکت آب منطقه‌ای اردبیل با اشاره به هدررفت و تلفات آب در کانال‌های اصلی، کانال‌های فرعی، مرحله توزیع و نیز در سر مزرعه اظهار کرد: بر اساس شواهد موجود، بیشتری میزان تلفات آب در مزرعه به شکل روان‌آب و نیز نفوذ در عمق خاک اتفاق می افتد و بر این اساس بیشترین تلفات آب کشاورزی در خود مزرعه اتفاق می‌افتد.

وی همچنین گفت: میزان هدررفت و تلفات آب کشاورزی در شبکه اصلی 10 درصد، شبکه انتقال 15 درصد و در شبکه توزیع و داخل مزرعه 45 درصد برآورد شده و بر این اساس، اگر شیوه آبیاری در مزارع، از سنتی به مدرن تغییر یابد، میزان تلفات کاهش یافته با افزایش راندمان آبیاری، آب بیشتری برای اجرای سیاست‌های الگوی کشت در اختیار متولیان بخش قرار خواهد گرفت.

تکمیل طرح‌های آبیاری تحت فشار؛ پیش نیاز اجرای موفق طرح الگوی کشت در استان اردبیل

استان اردبیل دارای 250 هزار هکتار اراضی آبی است که قبل از سال 1394 تنها 25 هزار هکتار از این اراضی یعنی معادل 10 درصد کل اراضی آبی استان تحت پوشش سامانه‌های نوین و تحت فشار آبیاری قرار گرفته بود.

پس از سال 1394 تاکنون نیز حدود 14 هزار هکتار از اراضی به سامانه های نوین آبیاری تجهیز شده و مجموع اراضی که با اعتبارات دولتی مجهز به سامانه‌های نوین آبیاری شده، به 39 هزار هکتار رسیده است.

علاوه بر این، بسیاری از کشاورزان استان نیز با مشاهده کارآمدی سامانه‌های نوین آبیاری، اراضی خود را با سرمایه شخصی به این روش آبیاری مجهز کرده‌اند و حدود 20 هزار هکتار از اراضی استان نیز توسط خود کشاورزان به سامانه های نوین آبیاری تجهیز شده است.

بر این اساس حدود 60 هزار هکتار از اراضی کشاورزی استان اردبیل که معادل 24 درصد مجموع اراضی آبی استان اردبیل محسوب می شود، به سامانه های نوین آبیاری تجهیز شده است ولی اجرای موفق طرح الگوی کشت نیازمند اجرای سامانه های نوین آبیاری در همه اراضی ابی این استان است.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل اعلام کرد: با اجرا نشدن سامانه‌های نوین آبیاری در بیش از سه چهارم اراضی زراعی آبی این استان، میزان استفاده آب کشاورزی در استان اردبیل بالا رفته و راندمان آبیاری در اراضی کشاورزی این خطه نیز پایین مانده است.

شهروز ملاطفی‌نیا افزود: آبیاری تحت فشار ایده‌آل‌ترین شکل آبیاری است که با اجرای آن می توان راندمان را در وضعیت کلی به 50 درصد و در آبیاری سطحی تا 65 درصد افزایش داد.

وی تاکید کرد: با وجود آغاز اجرای طرح الگوی کشت، در شبکه آبیاری پایاب سد خداآفرین در استان اردبیل، به علت نیمه کاره ماندن احداث شبکه، محدودیت تامین آب وجود دارد و همین امر سبب نگرانی کشاورزان همکار طرح الگوی کشت در آن منطقه شده است.

دغدغه کشاورز در اجرای طرح الگوی کشت لحاظ شود

طرح الگوی کشت یک طرح مشارکتی و تعاملی با همکاری زارعان و بهره برداران کشاورزی است ولی شواهد امر نشان می دهد که در تدوین برنامه اجرایی آن، دغدغه کشاورز کمتر مورد توجه قرار گرفته و اصولا کشاورزان طرف مشاوره در تدوین این طرح نبوده‌اند.

رحیم رستم زاده آقاباقر کشاورز سیب زمینی کار اردبیل نیز در این میزگرد، الگوی کشت را طرحی مبهم برای بهره‌برداران و کشاورزان عنوان کرد و گفت: هنوز ابعاد اصلی و روند اجرایی این طرح برای من کشاورز آشکار و بیان نشده است.

وی با تاکید بر لزوم تبیین و بررسی همه جانبه طرح الگوی کشت در محافل کارشناسی و در میان کشاورزان خبره افزود: این طرح به شکل دستوری و دیکته‌ای تهیه شده و کمتر بر روی مشارکت کشاورزان متمرکز شده است.

این کشاورز خبره اردبیلی افزایش مراجعات به ادارات جهاد کشاورزی و امور آب و پیچیده شدن روند اداری حل حواشی اجرا را از جمله معایب اولیه اجرای طرح الگوی کشت ذکر و اظهار کرد: کشاورزان در تولید محصول با دو سازمان آب و جهاد کشاورزی سر و کار دارند و سازوکاری برای حل مسائل فی‌مابین کشاورز با این دو سازمان در این طرح پیش‌بینی نشده است.

وی بیان کرد: در الگوی کشت معرفی شده، تفاوت‌های اقلیمی کمتر مورد توجه قرار گرفته در حالی که هر کدام از مناطق کشور در خصوص تولید یک محصول خاص مزیت دارد و کشاورزان هم بر روی تولید محصولات خاصی متمرکز می شوند و آن محصولی را می کارند که بیشترین بازده اقتصادی را برای آنها داشته باشد.

رستم‌زاده، بی توجهی به مزیت‌های اقتصادی کشت یک محصول برای خود کشاورز را از جمله معایب این طرح ذکر کرد و ادامه داد: تولید کنندگان بخش کشاورزی ضعیف‌ترین فعالان بخش اقتصادی کشور هستند و با اجرای این طرح و با کشت دستوری محصولاتی خاص که در واقع اولویت دولت است، متضرر خواهند شد.

وی خواستار توجه بیشتر مسئولان امر به حواشی اجرای این طرح به خصوص در سال اول اجرا شد و گفت: در تغییر الگوی کشت باید سیاست‌های مشوق بیشتر باشد تا رغبت برای تداوم اجرای ان بیشتر شود و یارانه‌های مشوق نیز به تولید کنندگان همکار با این طرح در نظر گرفته شود.

ابن کشاورز سیب‌زمینی‌کار اردبیلی خواستار تامین مالی روند اجرای طرح الگوی کشت در کشور شد و اضافه کرد: تعدادی از کشاورزان با اجرای طرح الگوی کشت و ملزم شدن آنها به کشت محصولاتی خاص، نسبت با سالهای زراعی قبل متضرر خواهند شد و باید زیان آنها به شکل مستقیم و غیرمستقیم و یا به شکل افزایش قیمت محصولاتی که در الگوی کشت در اولویت قرار گرفته است، جبران شود.

تعدادی از کشاورزان با اجرای طرح الگوی کشت و ملزم شدن آنها به کشت محصولاتی خاص، نسبت با سالهای زراعی قبل متضرر خواهند شد و باید زیان آنها به شکل مستقیم و غیرمستقیم و یا به شکل افزایش قیمت محصولاتی که در الگوی کشت در اولویت قرار گرفته است، جبران شود.

وی توجه به ضرورت تامین آب در اجرای الگوی کشت را بسیار حیاتی خواند و افزود: در شرایطی که کشور دچار چالش اساسی آب شده، کشاورز را نباید در اجرای طرح الگوی کشت به سمت کاشت محصولات پرآب‌بر هدایت کرد.

سند جامع تحول بخش کشاورزی؛ سندی برای اجرای موفق الگوی کشت در استان اردبیل

سند جامع تحول بخش کشاورزی استان اردبیل حدود 2 ماه پیش رونمایی شده و محورهای مختلف آن تشریح شد که به گفته متولیان تدوین آن، کامل‌ترین و جامع ترین برنامه تحولی استان در حوزه تخصصی کشاورزی بوده و با رویکرد مدیریت جهادی، مدیریت بحران کم‌آبی، سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال مولد و پایدار و افزایش بهره‌وری و نیز اجرای الگوی کشت تدوین شده است.

این سند جامع که نخستین سند جامع تدوین شده بخش کشاورزی استان‌های مختلف کشور به شمار می رود، یک برنامه تحولی با تکیه بر روش‌های دانش بنیان با مشارکت همکاران بخش کشاورزی استان، استادان دانشگاه و صاحب نظران مراکز علمی با چشم انداز چهارساله و هشت ساله و به صورت مسئله محور تدوین شده است.

در این سند، وضع موجود بخش کشاورزی استان اردبیل در تمامی بخش‌های کشاورزی شامل تولیدات گیاهی، تولیدات دامی، آب و خاک، شیلات و آبزیان و منابع طبیعی، ترسیم وضعیت مطلوب بخش کشاورزی استان بر اساس آمایش سرزمینی و ظرفیت و توان اکولوژیکی منطقه و نیز شناسایی و پیش‌‎بینی الزامات آن جهت رسیدن به وضع مطلوب با تعریف برنامه و پروژه احصا شده است.

همچنین در این سند، موضوع مدیریت بحران کم‌آبی به عنوان مهمترین چالش استان اردبیل در بخش کشاورزی تعریف شده و بر اجرای الگوی کشت، تعیین عدد بهره‎‌وری محصولات به صورت برش منطقه‌ای، روش‌های مدیریت بحران کم آبی استان در حوزه‌های آبی تاکید شده است.

اسلام بابایی کارشناس و دبیر تهیه این سند در میزگرد ایرنا گفت: این سند دقیقا در راستای طرح الگوی کشت تدوین شده و در آن کشت ترکیبی و تغییر روش در کشت و مدیریت مزرعه در نظر گرفته شده و تامین امنیت غذایی مد نظر دولت هم لحاظ شده است.

وی افزود: بر اساس این سند، تولید گندم به عنوان اساسی ترین محصول مورد حمایت در اجرای طرح الگوی کشت مورد توجه ویژه قرار گرفته به طوری که با اجرای این طرح، با کاهش 30 درصدی میزان آب مصرفی در تولید گندم، افزایش 30 درصدی محصول نیز پیش بینی شده است.

بر اساس این سند، تولید گندم به عنوان اساسی ترین محصول مورد حمایت در اجرای طرح الگوی کشت مورد توجه ویژه قرار گرفته به طوری که با اجرای این طرح، با کاهش 30 درصدی میزان آب مصرفی در تولید گندم، افزایش 30 درصدی محصول نیز پیش بینی شده است.

وی بیان کرد: با اجرای این سند، تولید کشاورزی در استان اردبیل هدفمند می شود و چالش آب که امروزه به تهدیدی امنیتی کشور تبدیل شده، با کمترین حواشی مواجه خواهد شد و مسائل زیست محیطی و فرونشست زمین هم به شکل منطقی مدیریت خواهد شد.

بابایی اضافه کرد: امروزه نمی‌توان الگوی کشت را کنار گذاشت و به شکل سابق کشاورزی کرد اما الگوی کشت باید در کنار سایر چالش‌های اقتصادی بخش کشاورزی و چالش آب در کشور باید مورد توجه قرار گیرد.

وی بیان کرد: سند تحول بخش کشاورزی استان اردبیل با توجه به این چالش‌ها تدوین شده و پایه‌ای برای افزایش تولید در چارچوب برنامه محوری بوده و یک فضل آن به بحث الگوی کشت و مدیریت منابع آب اختصاص یافته است.

 استان اردبیل 18 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد که معادل 1.09 درصد از مساحت کل کشور ایران است.

43.6 درصد از مساحت این استان شامل 817 هزار هکتار اراضی کشاورزی، 50.4 درصد معادل 949 هزار هکتار مرتع، 3.5 درصد برابر با 63 هزار هکتار جنگل و مابقی نیز مربوط به سایر کاربری‌هاست.

مساحت اراضی زراعی استان اردبیل 778 هزار هکتار است که 515 هزار هکتار آن به صورت دیم و 225 هزار هکتار آن نیز به صورت آبی کشت می‌شود و در 40 هزار هکتار از اراضی این استان نیز باغ احداث شده است.

سالانه بالغ بر چهار میلیون تن محصول کشاورزی در استان اردبیل تولید می‌شود که معادل چهار درصد مجموع محصولات تولید شده کشور است.