بزرگنمايي:

پیام آذری- مردم آذربایجان غربی اعم از شیعه و سنی،  براساس سنتی دیرینه با استقبال از ماه رمضان، روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز این ماه شروع و به پیشواز آن می‌روند، اما آنچه مربوط به آداب و رسوم خاص ماه رمضان است، با شروع این ماه پربرکت و اعلام روز ورود به ماه ضیافت‌الله شروع می‌شود.

در گذشته‌های نه چندان دور در شب آغاز ماه رمضان، برای رویت هلال ماه در شهرها و روستاها در روزهای پایانی ماه شعبان، برای رویت هلال ماه به پشت بام منازل می‌رفتند و با مشاهده هلال ماه و ذکر صلوات و دعاخوانی ورود به این ماه را به همدیگر تبریک می‌گفتند. 

نگاه کردن به آینه و صلوات فرستادن

حسن سپهرفر، پژوهشگر مردم‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آذربایجان غربی گفت: نگاه کردن به ‌آیینه با نیت روشنی دل و ذکرصلوات بر محمد و آل محمد(ص) پس از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک عادت در بین مردم استان مرسوم است چرا که مردم باور دارند باید در ماه رمضان دل مؤمن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاکی‌ها صیقل یابد.

در ایام گذشته برخی از پیرمردان همواره آیینه کوچکی در جیب خود داشتند که بعد از رویت آیینه با ذکر صلوات چند بار آیینه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند.

پخت تره حالواسی

وی پخت تره حلواسی را از دیگر سنتهای مردم این دیار دانست و گفت: در روستاهای آذربایجان غربی زنان روستایی در قبل از آغاز ماه رمضان همانند عید نوروز با نیت این که اگر منزلی پاک و تمیز نباشد، خیر و برکت ماه مهمانی خدا از آن گریزان می‌شود، اسباب و اثاث منزل را غبارروبی و انواع خوراکی‌ها و حلوایی مانند «ترَه  حالواسی» و شیرینی‌ها را برای اهل خانه و مهمانان خود آماده می‌کردند.

سپهرفر افزود: پختن نان محلی «یاغلی فتیر» یا (ارده) نیز در ماه رمضان در بین خانواده‌های روستایی آذربایجان غربی معمول بوده که علاوه بر مصرف بر سر سفره های افطاری خانواده‌ها، به نیت نذری نیز به همدیگر احسان می‌شود و معتقدند کسی که  این نان را بخورد در طول روز گرسنه نمی‌شود.

در روستاهای استان در ماه مبارک رمضان، مردم اغلب توسط موذن‌های روستایی، حرکت ستارگان و بالاخره بانگ صبحگاهی خروس‌های محلی از اوقات شرعی آگاه می‌شوند.

در بین عامه مردم، زمان سحری خوردن به «اوباش دان لیق» مشهور است که در ایام گذشته موذن روستایی بر پشت بام منزل یا مسجد روستا می‌رفت و با صدایی بلند و گفتن مناجات، وقت سحری را اعلام می‌داشتند.

چنین رسم مشابه در بین اهل سنت به کبارخوانی و... معروف است که معمولا توسط روحانیون اهل سنت اجرا می‌شود، یکی از سنت‌های خوب این ماه این است که اکثر خانواده‌ها سعی می‌کنند حداقل برای یک بار در طول این ماه برای افراد فامیل و نزدیکان، افطاری بدهند.

دادن افطاری‌های جمعی، برای مستمندان نیز هنوز هم، در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شب‌های ماه رمضان مرسوم است، معمول‌ترین غذای سبک برای افطاری خانواده‌ها اغلب سؤت‌آشی (شیر برنج) یا فرنی است.

علاوه بر این تهیه انواع آش مانند قاتیق آشی، آش رشته، آبگوشت و برنج و قراردادن مقداری خرما یا نمک و آب ولرم از خوراکی‌هایی هستند که روزه‌داران با آن افطار می‌کنند، سحری خانواده‌ها هم اغلب شامل نان و پنیر و چای شیرین یا کره و مربا و شیر است.

خواندن نماز و عبادت در ماه رمضان، در سطح مساجد پس از افطار در شهرها و روستاهای آذربایجان غربی، جاذبه و حال و هوای دیگری دارد، چنانکه شور و حال حضور مردم در آیین‌های عبادی مساجد، در شب‌های قدر به اوج می‌رسد و اغلب ساعات، مومنان در مساجد و با خواندن دعاهای این ایام سپری می‌شود.

دوخت کیسه‌ مراد
این پژوهشگر اظهار کرد: یکی از آیین‌هایی که در مساجد اجرا می‌شده و هم‌اکنون نیز در برخی از مناطق به عنوان یک رسم باقی مانده است دوختن "کیسه‌های مراد" است، در آخرین جمعه ماه رمضان، هر یک از زنان و دختران یک تکه پارچه نو و پاک را با خود به مسجد می‌برند، کیسه کوچکی را برای خود می‌دوزند و تعدادی سکه پول به عنوان «کیسه دیبی» (کیسه مراد) داخل آن می‌اندازند که آن را مایه برکت می‌دانند.

عارافات آخشامی
سپهرفر گفت: روز قبل از عید رمضان که در بین مردم آذربایجان غربی به «عارافات آخشامی» مشهور است، روز زیارت اهل قبور و تهیه اسباب و اثات عید فطر است.

مردم روستاهای و شهرهای استان در روز عرفه به‌طور دسته‌جمعی به زیارت اهل قبور می‌روند و حلوا یا خرما و نقلی که با خود آورده‌اند در بین مردم احسان می‌کنند، سنگ قبور را می‌شویند و برای آمرزش روح مردگان خود قرآن تلاوت کرده و فاتحه‌ای می‌خوانند، روز عرفه نیز بزرگ خانواده خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از درآمد خود جدا کرده و به مستمندان می‌دهند.

اگر هم فردی توان ارائه فطریه را در همان روزها نداشته باشد جنس گرانبهایی مانند دیگ مسی و ... را ضامن کرده و کنار می‌گذارد تا پس از جبران فطریه آن را آزاد کند.

قره بایرام
وی تصریح کرد: بعد از اعلام عید، مؤمنان برای به‌جا آوردن نماز عید در مساجد جمع می‌شوند و پس از آن به دیدار و فاتحه‌خوانی خانواده‌هایی می‌روند که به تازگی عزیزی را از دست داده و به اصطلاح «قره بایرام» (عید سیاه) گفته می‌شود، پس از این دیدار، بزرگان فامیل بعد از تبریک عید و صرف نهار در منزل آن فرد جمع می‌شوند.

 به طور مجمل از منظر مردم شناختی ماه مبارک رمضان، ماه امساک و روزه‌داری، استغفار، تزکیه و تقوا است که مشغول شدن مردم به ادعیه‌خوانی برای تزکیه نفس خود و از سویی عناصر انسان‌دوستانه مانند خیرات و احسان برای اقوام و مستمندان نشان از صله رحم و پرهیز از گناه و توجه به حال و هوای مومنان و درک یکدیگر از چگونگی تحکیم و وفاق روابط انسان‌دوستانه و اجتماعی و رفتارهای مذهبی و...  است که انسان را به کنترل درونی بیشتر و همبستگی اجتماعی و بالا بردن روحیه هم‌گرایی سوق می‌دهد.