بزرگنمايي:

پیام آذری -  تنوع قومیتی این دیار گاهی در غبار بی مهری گم شده، گاهی مورد بی تفاوتی قرار گرفته و زمانی هم به دلیل عدم آگاهی از مزیت‌های چند قومیتی و تاثیر آن در بسیاری از حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، رشد و توسعه استان به فراموشی سپرده و یا نگاه دقیقی به آن نشده است.
دیاری که عنوان زیبای «رنگین کمان اقوام و ادیان» را یدک می‌کشد و چه بسا با آن در ایران و حتی دنیا شناخته شده در شناساندن ثروت عظیم «تنوع قومیتی» اندکی و یا بیشتر سهل انگاری کرده و فرصت‌های زیادی را از دست داده فرصت‌هایی که می‌توانست بستر پیشرفت و توسعه را برای استان فراهم کرده و گامی بلند برای ترقی بردارد.
  بی تفاوتی و تحلیل‌های نادرست، سال‌های سال بر تنوع قومیتی آذربایجان غربی سایه افکنده و اجازه نداده این استان از داشته ارزشمند خود بهره مند و بسیاری از گره‌های موجود در جامعه را بگشاید.
نگاه تک بعدی به تنوع قومیتی آذربایجان غربی آدرس غلطی به افکار عمومی داده و بستری فراهم کرده تا این ثروت ارزشمند هرگز فرصت رشد و بالندگی نداشته باشد.
برای کند و کاو در خصوص تنوع قومیتی در آذربایجان غربی سراغ دکتر «محمدصادق فتح الهی» دانش آموخته کارشناسی ارشد مردم شناسی و دکترای جامعه شناسی توسعه اجتماعی از دانشگاه تهران رفتیم و پای صحبت این جامعه شناس و استاد برجسته نشستیم، نوشته زیر حاصل این گفت وگوست که در پی می‌آید.
ایرنا: چند قومیتی بودن و وجود اقوام مختلف در آذربایجان غربی فرصت است یا تهدید؟ اگر فرصت است چه نقشی در توسعه ایفا کرده و آن را به سمت شکوفایی سوق داده است؟
فتح الهی: باید عرض کنم یکی از ویژگی‌های اصلی استان آذربایجان غربی در منظر نخست، اقوام و مذاهب مختلفی است که صدها سال است در کنار هم با آرامش و مودت زندگی می‌کنند این همزیستی باعث شده استان به مثابه تابلویی رنگارنگ از این پیوستگی جلوه کند همچنین مُشتی باشد به نمونه از خروار یکپارچگی ملت بزرگ ایران که با این تنوع‌ زیبا و پر نقش، در طول تاریخ پر فراز و نشیب فلات تمدن پرور ایران درخشیده‌اند.
اگر هم در ادواری از تاریخ کشمکش‌هایی توسط بیگانگان طراحی شده که عمدتا از جانب دولت تزاری روس یا دولت عثمانی یا استعمار انگلیس و در سال‌های اخیر توسط آمریکایی‌ها، صهیونیست‌ها و ایادی ایشان واقع شد اما متاسفانه به غلط برچسب درگیری و تعارض میان اقوام بر آنها زده شد و صد افسوس تحصیلکردگان ناآشنا به واقعیت‌های تاریخی، فرهنگی و سیاسی میدان‌دار این باورهای غلط و ساختگی استعماری شدند.
چند قومیتی بودن و وجود مذاهب مختلف نه تنها تهدیدی برای استان و کشور نیست بلکه برعکس فرصتی است برای نمایش قابلیت تمدنی که همانا جلوه یکپارچگی و وحدت عمومی است.
اتفاقا در استان آذربایجان غربی، مردم آذری شیعه اثنی عشری در کنار کُرد اهل سنت شافعی (نزدیکترین دیدگاه فقه اهل سنت به مکتب شیعی) در جوار اقلیت مسیحی آشوری (که خود را از ایرانیان اصیل و وطن پرست می‌دانند) و مسیحیان ارامنه زندگی می‌کنند و نسل امروز با تجربه اندوختن از وقایع یکصد و اندی سال اخیر، ریشه‌های توطئه و تحریکات بیگانگان را شناخته و متوجه اهمیت امنیت و یکپارچگی هستند و این فهم ژرف در وجدان عمومی جامعه استانی عمیقا ریشه دوانده است.
ایرنا: وجود آداب و رسوم و گویش‌های مختلف چه امتیازی برای دیار رنگین کمان اقوام و ادیان است، چطور می‌شود از این ظرفیت‌ها بهتر استفاده و صیانت کرد؟
فتح الهی: اولا آداب و گویش‌های متنوع در فضای فرهنگی استان موجب تنوع و زیبایی درخوراک و پوشش و گویش و سنن شده و عرصه مناسبی برای پژوهشگران و اهل اندیشه و فرهنگ است تا با مطالعات مردم شناختی و زبان شناسی و فرهنگ پژوهی؛ نادانسته های خود را در باب ریشه‌های تمدنی این آداب و رسوم و خرده فرهنگ ها در حوزه تمدنی فلات ایران بازشناسی نمایند.
علاوه بر ظرفیت بالای پژوهشی، می‌توان به جاذبه گردشگری خاصه بوم گردی استان اشاره نمود چنان که هرکس در استان از شمال تا جنوب و جنوب شرق گشت وگذاری کند، می‌تواند نمادهایی از گذشته تاریخی ادیان ابراهیمی تا پیدایش دین زرتشت را پیش روی خود ببیند و چنین ظرفیتی در کمتر استان دیگری قابل مشاهده است و دقیقا به همین علت استان آذربایجان غربی؛ عنوان دیار رنگین کمان‌ها به خود گرفته است.
ضمن اینکه این مردم دلیر و شجاع در طول دهه‌های اخیر نشان داده‌اند در عین تفاوت‌ها و تنوعات ظاهری، ذره‌ای بر سر دفاع از مام میهن اختلاف ندارند و مزار شهدای ما گواه این یکدلی و یکپارچگی آذری شیعه و کرد سُنی، آشوری و ارمنی است که خون‌های پاکشان بهم درآمیخته و درخت ریشه دار وطن را آبیاری کرده و این سرمایه و اندوخته‌ای ارزشمند است که وجدان عمومی جامعه بخوبی آن را پاسداشته و می‌دارد.
ایرنا: قرار گرفتن اقوام و ادیان مختلف و علاوه براین اماکن مذهبی اعم از کلیسا، مسجد و اماکن مذهبی اقوام دیگر چه جلوه‌ای به استان می‌دهد و چقدر می‌تواند آن را ممتاز تر از استان‌های دیگر کرده و به آن زیبایی بخشد؟
فتح الهی: در اثنای 2 سوال فوق جواب داده شد که این ظرفیت چه میزان از حیث مطالعات جامعه شناختی و مردم شناسی و مطالعات تاریخ ادیان و مذاهب و نیز از جنبه های گردشگری مزیت به شمار می‌رود اما در عین حال ذکر چند نکته نیز مهم است.
اولا این عناصر فرهنگی و تاریخی در حوزه های متنوع مذهب و خرده فرهنگ‌ها نشانه‌هایی دال بر قابلیت همزیستی تمدنی مردم فلات ایران است.
ثانیا آموزه و تجربه‌ای سترگ برای سایر استان‌های کشور عزیزمان ایران تا این یکپارچگی را ارجی درخور بنهند و نهایتا گوشزدی است برای دشمنان و دسیسه چینان آنسوی مرزها که عرصه سیمرغ جولانگاه مگسان نیست زیرا آذربایجان در طول تاریخ همیشه کنام شیرانی شرزه بوده که به روبه صفتان درس‌هایی فراموش نشدنی داده است.
ایرنا: تاکنون چقدر به چند قومیتی بودن استان به عنوان ظرفیت توجه شده و اگر نشده چه دلایلی باعث این غفلت شده است؟
فتح الهی: طبعا افراد فراوانی در مسوولیت‌های دینی، سیاسی و اجتماعی به این قابلیت‌ها واقف بوده‌اند. نمونه آن مرحوم حجت الاسلام حاج آقای حسنی که با گردهم آوردن برادران شیعه و سُنی (عشایر غیور منطقه و سران دلاور ایشان) و حتی دعوت از مسیحیان برای ارتقای امنیت استان تلاش‌های به یاد ماندنی داشتند.
نمونه‌های فراوان دیگر مدیریت عقلانی در امنیت استان امثال شهید آقا مهدی باکری، شهید مهدی امینی، شهید بروجردی، شهید کاوه، شهید کاظمی و شهیدان امیر لطفیان، سردار احمدی مقدم و شوشتری‌ها هستند.
اما واقعیت این است که در گذشته برخی مدیران غیر بومی ناآشنا و یا حتی مدیران بومی کار نیازموده باعث تقویت پنداره‌های غلط در این عرصه شدند.
در هر صورت واقعیت‌هایی نظیر تنوعات قومی و مذهبی هرگز نمی‌توانند از منظر افراد صالح و متعهد و متخصص دور بمانند و اگر غفلتی بوده نه از سوی حاکمیت و نظام، بلکه ناشی از فهم ناقص و سطحی برخی مدیران سیاست باز منطقه‌ای اتفاق افتاده و ریشه در وجدان عمومی جامعه ندارد.
واقعیت این است که تاکنون توجه به این قابلیت بیشتر در حوزه امنیت اتفاق افتاده و این مزیت در حوزه اقتصاد، توسعه اقتصادی و پیشرفت استان و حتی مباحث مهمی چون تقریب مذاهب مورد غفلت جدی واقع و یا دچار رویکردی سطحی شده که نقش مدیران کم تجربه و تک ساحت نگر در این مقوله غیرقابل کتمان استو ضرورت دارد متولیان ملی و استانی با تلاش مضاعف در صدد جبران مافات برآیند.
یکی از ظرفیت‌های بالقوه استان در این حوزه که قابلیت رفع کاستی‌های سرمایه گذاری کلان را دارد، نقدینگی‌هایی است که در بهترین حالت راهی بازارهای سرمایه در استان‌های مرکزی شده و در بدترین شکل هم متاسفانه گرفتار پدیده مخرب فرار سرمایه شده است اما در هر حال جامعه استانی از وجود آن محروم است.
در صورت باز تعریف زیست اجتماعی همراه با احترام اقوام، این ثروت می‌تواند در استان مستقر شود و چرخ‌های توسعه آذربایجان غربی را به پیش براند.
ظرفیت پیدا و پنهان دیگر استان که کمابیش در این خصوص سخن گفته شده و برنامه‌هایی نیز برای آن طراحی گردیده؛ موضوع گردشگری است که می‌تواند در ترکیب با بوم‌گردی؛ آذربایجان غربی را به یکی از استان‌های مهم و تاثیرگذار در حوزه گردشگری داخلی و خارجی تبدیل کند.
ظرفیت قابل توجه دیگر، دانشگاه‌های با سابقه وبرخوردار از اساتید مجرب بومی اعم از آذری و کرد است که می‌تواند استان را به کانون توجه علاقمندان به تحصیل در نزد جوانان کشورهای همسایه بدل کند.
استان با برخورداری از وجود پزشکان حاذق و ظرفیت سازی زیر بنایی نظیر بیمارستان بین المللی میلاد ارومیه، این قابلیت را دارد که در حوزه گردشگری سلامت، خدمات زیادی به مراجعین کشورهای همسایه ارائه دهد.
  توجه ‌به چند قومیتی بودن استان وبهره گیری از آن چه افقی می‌تواند برای استان ترسیم کند؟
فتح الهی: استان آذربایجان غربی به عنوان تنها استان هم مرز با کشور ترکیه در یک قدمی اتحادیه اروپا و یا همجواری با منطقه قفقاز و ارواسیا، با پشتوانه همدلی و وحدت اقوام و مذاهب و تنوعات فرهنگی در این حوزه، می‌تواند تبدیل به سکوی پرتاب آرمان‌های اصیل انقلاب اسلامی بسوی مردم علاقمند منطقه و ساکنان چند 10 میلیونی جغرافیای تمدنی ایران اسلامی قلمداد شود و بدیهی است که عدم توجه و غفلت از این ظرفیت متقابلا می‌تواند استان را به جای سکوی پرتاب آرمانی، به دروازه ورود تهدید در مصرف زدگی اقتصادی و قاچاق و سایر تهدیدات امنیتی بدل کند امری که در گذشته نه چندان دور کمابیش تجربه شده است.
یکی از مهمترین نکات که غالبا در برنامه ریزی توسعه و پیشرفت باید حتما بدان توجه کرد موضوع اساسی سرمایه اجتماعی است که حول 2 شاخص اصلی امید به آینده و اطمینان از قابلیت تصمیم گیران می‌شود واقعیت این است که شاخص‌های کلیدی سرمایه اجتماعی در آذربایجان غربی حال و روز خوشی ندارند و مدیران استانی و ملی باید در این خصوص جدیت ویژه‌ای داشته باشند.
قصد تطویل ندارم اما بنا بر ضرورت فقط خواستم این مساله مهم را یادآوری کنم تا در فرصتی مقتضی بدان بپردازیم.
ایرنا: با تشکر از وقتی که اختصاص دادید.
فتح الهی: من هم از فرصتی که مهیا شد متشکرم و آرزوی سرفرازی برای ایران اسلامی و ملت بزرگ آن و مردم هوشمند آذربایجان غربی دارم.
به گزارش ایرنا، آذربایجان غربی گنجینه عظیمی از آداب و رسوم، فرهنگ، آثار تاریخی، نیروی انسانی توانمند، اماکن مذهبی ادیان و اقوام مختلف و برخورداری از تاریخی کهن از ظرفیت تنوع قومیتی بی نظیری برخوردار است که این ظرفیت می‌تواند نقش بی نظیری در رشد و ترقی استان در حوزه‌های مختلف ایفا کند.
وجود اقوام کرد، ترک، ارمنی و آشوری و حتی قومیت‌های دیگر هر کدام پتانسیل و ثروتی ارزشمند برای این دیار هستند که می‌توانند این استان را از هر نظر پیشرفته تر از استان‌های دیگر کنند.
دیار اقوام و ادیان دارای بیش از یک هزار و 700 اثر تاریخی ثبت شده ملی و جهانی است که از این میان پنج اثر تاریخی قره کلیسای چالدران، کتخت سلیمان تکاب، پارک ملی دریاچه ارومیه، کلیسای زور زور ماکو، آیین مذهبی قره کلیسای چالدران در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفته‌اند که هرکدام مربوط به یکی از اقوام و ادیان این دیار است.