بزرگنمايي:

پیام آذری- نظام‌های رتبه‌بندی در آغاز شکل‌گیری، نمای فراگیری از مؤسسه‌ها ارائه می‌کردند و آن‌ها را از همه جنبه‌ها و مانند یک کل ارزیابی می‌کردند؛ ولی در چند سال گذشته بسیاری از این نظام‌ها، مؤسسه‌ها را در زمینه‌های گوناگون علمی نیز ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کنند.

این شیوه جدید رتبه‌بندی برای پاسخ‌گویی به نیاز کاربرانی پدید آمده است که به دنبال آگاهی از جایگاه یک مؤسسه در یک زمینه ویژه هستند. برخی از این نظام‌ها، ارزیابی زمینه‌های گسترده علمی را مانند علوم انسانی و اجتماعی، فنی و مهندسی و پزشکی را در دستور کار دارند و برخی دیگر نیز زمینه‌هایی ویژه مانند شیمی، ریاضی، هوش مصنوعی، مردم‌شناسی و پرستاری را در مؤسسه‌ها می‌سنجند.

سامانه نمای ایرانداک در آخرین گزارش خود، وضعیت جهانی دانشگاه‌های ایران را در رتبه‌بندی‌های موضوعی جهانی اعلام کرده است:

رتبه‌بندی جهانی موضوعی دانشگاه‌های «مؤسسه آموزش عالی تایمز»

مؤسسه آموزش عالی تایمز در ویرایش 2023 خود که در سال 2022 منتشر شده است، نام 66 مؤسسه ایرانی را در فهرست مؤسسه‌های برتر جهان در 10 زمینه گوناگون علمی آورده است و در روی هم 167 بار نام این مؤسسه‌ها در زمینه‌های علمی تکرار شده است.

بر اساس این رتبه‌بندی، دانشگاه فردوسی مشهد با برتری در 9 زمینه علمی، دانشگاه تهران و اصفهان با برتری در 8 زمینه علمی و دانشگاه شهید بهشتی با برتری در 7 زمینه علمی عملکرد برجسته‌تری در برابر دیگر مؤسسه‌های ایرانی داشته‌اند.

این 10 زمینه علمی شامل «هنر و علوم انسانی»، «کسب‌وکار و اقتصاد»، «علوم‌پزشکی بالینی، پزشکی پایه و بهداشت»، «علوم رایانه»، «علوم تربیتی»، «علوم زیستی»، «علوم فیزیکی»، «مهندسی و فناوری»، «حقوق و روانشناسی» و «علوم اجتماعی» هستند.

این نظام رتبه‌بندی موضوعی مؤسسه‌های جهان را بر اساس شاخص‌های استنادها، درآمدهای صنعتی، چشم‌انداز جهانی، پژوهش و آموزش ارزیابی می‌کند.

رتبه‌بندی موضوعی علمی دانشگاه‌های جهان

نظام رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر پایه عملکرد علمی آن‌ها با نام شانگهای شناخته می‌شود. این نظام رتبه‌بندی در تازه‌ترین ویرایش خود (سال 2022)، مؤسسه‌های جهان را در زمینه‌های گوناگون علمی ارزیابی و رتبه‌بندی کرده است.

در این فهرست 34 مؤسسه ایرانی حضور دارند که در زمینه‌های علمی گوناگون، روی هم 143 بار نامشان در فهرست مؤسسه‌های برتر آمده است.

در ویرایش پیشین این نظام رتبه‌بندی (در سال 2021)، 34 مؤسسه ایرانی حضور داشتند و نام‌ها در زمینه‌های گوناگون علمی 163 بار تکرار شده بود. با وجود این‌که تعداد مؤسسات ایرانی حاضر در این نظام رتبه‌بندی نسبت به سال گذشته تغییری نداشته، ولی تکرار نام مؤسسه‌ها در زمینه‌های علمی گوناگون، کاهش داشته است.

رتبه‌نبدی موضوعی شانگهای مؤسسه‌ها را در 54 زمینه علمی؛ شامل 8 زمینه در علوم طبیعی، 4 زمینه در علوم زیستی، 22 زمینه در مهندسی، 6 زمینه در علوم پزشکی و 14 زمینه علوم اجتماعی، رتبه‌بندی می‌کند.

این رتبه‌بندی مؤسسات را بر اساس 5 شاخص «شمار انتشارات در نشریه‌های چارک اول»، «تاثیر استنادی نرمال‌شده»، «همکاری/ هم‌نویسندگی جهانی»، «انتشارات باکیفیت منتشر شده در نشریه‌ها و همایش‌های برتر» و «جایزه‌های مؤسسه» ارزیابی می‌کند.

رتبه‌بندی حوزه‌ای جهانی دانشگاه‌های «کیو. اس.»

بر اساس ویرایش 2023 نظام رتبه‌بندی حوزه‌ای کیو.اس.؛ هفت مؤسسه ایرانی در فهرست بیش از 500 مؤسسه برتر حوزهای علمی مختلف قرار گرفته‌اند. نام این مؤسسه‌ها روی هم 10 بار در زمینه‌های علمی گوناگون تکرار شده است.

نظام رتبه‌بندی حوزه‌ای کیو. اس. مؤسسه‌های پیشروی جهان را در 5 حوزه هنر و علوم انسانی، مهندسی و فناوری، علوم زیستی و پزشکی، علوم اجتماعی و مدیریت ارزیابی می‌کند. شاخص‌های ارزیابی این نظام رتبه‌بندی، 5 شاخص شبکه بین‌المللی پژوهش، شاخص اچ استناد، سرانه استناد به انتشارات، آوازه دانشگاهی و آوازه شغلی است.

بر اساس آخرین ویرایش رتبه‌بندی کیو. اس. دانشگاه هاروارد در حوزه‌های هنر، علوم انسانی، علوم زیستی و پزشکی، علوم طبیعی و علوم اجتماعی و مدیریت در جایگاه نخست جهانی است. دانشگاه ام. آی تی نیز در حوزه مهندسی و فناوری جایگاه نخست جهان را به‌دست آورده است.

رتبه‌بندی موضوعی جهانی دانشگاه‌های کیو.اس

بر اساس ویرایش 2023 نظام رتبه‌بندی موضوعی کیو. اس.، 16 مؤسسه برتر در زمینه‌های گوناگون علمی جای گرفته‌اند و نام این مؤسسات 79 بار در سیاهه مؤسسه‌های برتر در زمینه‌های گوناگون علمی تکرار شده است.

دانشگاه تهران 17 بار، دانشگاه صنعتی شریف 11 بار و دانشگاه صنعتی امیرکبیر 8 بار در فهرست مؤسسه‌های برتر در زمینه‌های گوناگون علمی جای گرفته‌اند و عملکرد درخشان‌تری در برابر دیگر مؤسسه‌های ایرانی داشته‌اند.

نظام رتبه‌بندی موضوعی کیو.اس. مؤسسه‌های پیشرو دنیا را در 51 زمینه علمی از تاریخ و زبان‌شناسی گرفته تا ستاره‌شناسی و دریانوردی ارزیابی می‌کند.

بر اساس ویرایش 2023 میلادی نظام رتبه‌بندی موضوعی کیو. اس.؛ دانشگاه‌های ام. آی. تی، هاروارد و آکسفورد در تعداد بیشتری از زمینه‌های علمی در جایگاه اول جای گرفته‌اند.

رتبه‌بندی موضوعی دانشگاه‌ها بر پایه عملکرد علمی

بر اساس گزارش سالانه نظام رتبه‌بندی موضوعی «یورپ» در سال 2022 میلادی، 41 مؤسسه ایرانی در فهرست مؤسسه‌های برتر در زمینه‌های علمی قرار گرفته‌اند و نامشان 636 بار در این فهرست تکرار شده است.

بر اساس این رتبه‌بندی تعداد تکرار نام مؤسسات ایرانی در زمینه‌های مختلف علمی نسبت به سال گذشته، افزایش بسیار زیادی داشته است.

دانشگاه تهران در 44 زمینه، دانشگاه علوم پزشکی تهران در 34 زمینه، دانشگاه صنعتی امیرکبیر در 32 زمینه و دانشگاه تربیت مدرس در 31 زمینه، عملکرد برجسته‌تری در برابر دیگر مؤسسه‌های ایرانی داشته‌اند.

این نظام رتبه‌بندی مؤسسه‌های دنیا را در 78 زمینه علمی و بر اساس 6 شاخص کمی «تعداد مقالات»، «استنادات»، «انتشارات»، «همکاری جهانی»، «تاثیر پژوهشی» و «تاثیر استنادی» ارزیابی می‌کند.

رتبه‌بندی حوزه‌ای عملکرد مقاله‌های علمی دانشگاه‌های جهان

گزارش رتبه‌بندی حوزه‌ای مؤسسه‌های علمی توسط دانشگاه ملی تایوان تهیه می‌شود. بر اساس این گزارش در سال 2022 میلادی، 19 مؤسسه ایرانی در فهرست 500 مؤسسه برتر در حوزه‌های کشاورزی، پزشکی، مهندسی، علوم زیستی، علوم طبیعی و علوم اجتماعی حضور داشتند و نام این مؤسسه‌ها 27 بار در زمینه‌های علمی گوناگون این فهرست آمده است.

عملکرد مؤسسات ایرانی در این رتبه‌بندی نسبت به سال گذشته بهبود داشته است.

دانشگاه تهران در چهار زمینه، دانشگاه علوم پزشکی تهران در سه زمینه و دانشگاه‌های تربیت مدرس و علوم پزشکی شهید بهشتی در دو زمینه عملکرد برجسته‌تری در برابر دیگر مؤسسه‌های ایرانی داشته‌اند.

این نظام رتبه‌بندی، بیشتر برون‌دادهای پژوهشی و مقاله‌های پژوهشگران را مورد توجه قرار داده و عملکرد مؤسسه‌های جهان را در 6 حوزه و بر اساس 8 شاخص ارزیابی می‌کند.

بر اساس گزارش سال 2022 این رتبه‌بندی، دانشگاه هاروارد با پیشتازی در 3 حوزه علمی، کارنامه درخشان‌تری نسبت سایر مؤسسه‌های جهان داشته است.

رتبه‌بندی موضوعی عملکرد مقاله‌های علمی دانشگاه‌های جهان

دانشگاه ملی تایوان در گزارش رتبه‌بندی موضوعی مؤسسه‌های علمی در سال 2022 میلادی، 18 مؤسسه ایرانی را در سیاهه 500 مؤسسه برتر در زمینه‌های گوناگون علمی شناسایی کرده است. نام مؤسسه‌های ایرانی، روی هم 96 بار در زمینه‌های گوناگون علمی تکرار شده است.

تعداد مؤسسه‌های ایرانی در این فهرست نسبت به سال گذشته کاهش داشته، ولی حضور این مؤسسات در زمینه‌های گوناگون علمی افزایش داشته است.

دانشگاه تهران در 14 زمینه، دانشگاه صنعتی شریف در 10 زمینه و دانشگاه‌های تربیت مدرس، صنعتی امیرکبیر، صنعتی اصفهان و علوم پزشکی تهران در 9 زمینه علمی در میان مؤسسه‌های برتر جهان جای گرفته‌اند.

این رتبه‌بندی بیشتر بر برون‌دادهای پژوهشی و مقاله‌های پژوهشگران تمرکز دارد و مؤسسه‌های پیشرو دنیا را در 27 زمینه علمی بر اساس سه معیار (بهره‌وری پژوهش، تاثیر پژوهشی و تعالی پژوهشی) و 8 سنجه ارزیابی می‌کند.

رتبه‌بندی موضوعی بهترین دانشگاه‌های جهان «یو. اس. نیوز»

مؤسسه یو. اس. نیوز، علاوه بر رتبه‌بندی فراگیر، مؤسسه‌های جهان را در موضوع‌های گوناگون نیز ارزیابی و رتبه‌بندی می‌کند. این نهاد در گزارش رتبه‌بندی موضوعی بهترین دانشگاه‌های جهان، 54 مؤسسه ایرانی را در سیاهه مؤسسه‌های برتر در زمینه‌های گوناگون علمی آورده است. روی هم، نام این 54 مؤسسه 297 بار در زمینه‌های گوناگون علمی در میان مؤسسه‌های برتر جهان آمده است.

نام دانشگاه‌های تهران و آزاد اسلامی (همه واحدها) در 26 زمینه و دانشگاه علوم پزشکی تهران در 21 زمینه علمی در میان مؤسسه‌های برتر جای گرفته‌اند.

رتبه‌بندی موضوعی دانشگاهی راوند

نظام رتبه‌بندی موضوعی دانشگاهی راوند، در گزارش سال 2022 خود، 11 مؤسسه ایرانی را در سیاهه مؤسسه‌های برتر جهان در زمینه‌های گوناگون علمی شناسایی کرده و نام مؤسسه‌های ایرانی روی هم 54 بار در زمینه‌های گوناگون علمی تکرار شده است. 

دانشگاه‌های تبریز و الزهرا در هر 6 زمینه علمی این نظام رتبه‌بندی جایگاه جهانی دارند و از این دیدگاه عملکرد بهتری در برابر دیگر مؤسسه‌های ایرانی داشته‌اند.

نظام رتبه‌بندی موضوعی دانشگاهی راوند مؤسسه‌های پیشروی جهان را در 6 موضوع علوم انسانی، علوم زیستی، علوم پزشکی، علوم طبیعی، علوم اجتماعی و علوم فنی و مهندسی بر اساس چهار بعد ارزیابی می‌کند.

بررسی وضعیت دانشگاه‌های ایران در رتبه‌بندی‌های موضوعی نشان می‌دهد که تعداد و تکرار نام دانشگاه‌های ایران در همه رتبه‌بندی‌های موضوعی به جز «رتبه‌بندی موضوعی علمی دانشگاه‌های جهان»، افزایش داشته است.

ارزش نظام‌های رتبه‌بندی موضوعی در چند سال گذشته افزایش یافته است و کاربران بسیاری از سراسر جهان، به نتایج آن‌ها توجه دارند. این نظام‌های رتبه‌بندی می‌توانند در کنار رتبه‌بندی‌های فراگیر، ابزارهای کارآمدتری برای ارزیابی مؤسسه‌های آموزش عالی فراهم کنند. با این وجود باید دانست که هر یک از این نظام‌ها، هدفی را دنبال می‌کنند و برای آگاهی از جایگاه درست مؤسسه‌ها، به بررسی نتایج نظام‌های گوناگون رتبه‌بندی نیاز است.