بزرگنمايي:

پیام آذری - ژاپن آماده آغاز آزمایش‌های بالینی خون مصنوعی در سال 2025 است؛ نوآوری که می‌تواند پزشکی اورژانس را متحول کند و جان میلیون‌ها نفر را نجات دهد. در شرایطی که جمعیت اهداکننده خون در حال کاهش است، محققان ژاپنی به دنبال جایگزینی همه‌کاره، ایمن و قابل نگهداری برای خون انسانی هستند.
به گزارش فرهیختگان به نقل از سایت مِداِج‌میا (MedEdge MEA)، ژاپن در آستانه دستیابی به یک پیشرفت بزرگ در علم پزشکی قرار دارد و آن توسعه خون مصنوعی که می‌تواند درمان‌های اورژانسی را متحول کرده و جان شمار زیادی از بیماران را نجات دهد. اما چه چیزی محرک این نوآوری است و دانشمندان ژاپنی چقدر به تحقق این رویا نزدیک‌اند؟
کاهش اهداکنندگان و افزایش نیاز
ژاپن طی دهه‌ها با چالشی فزاینده روبه‌رو بوده است؛ کاهش جمعیت و پیر شدن جامعه موجب شده تا تعداد اهداکنندگان خون کاهش یابد، در حالی که نیاز به تزریق خون همچنان ثابت مانده یا افزایش یافته است. این مشکل به‌ویژه در زمان وقوع بلایای طبیعی یا در مناطق دورافتاده که یافتن خون سازگار و ذخیره‌سازی خون اهدایی با چالش‌های لجستیکی همراه است، بحرانی‌تر می‌شود. با آگاهی از این وضعیت، محققان با سرعت در حال کار بر روی جایگزینی ایمن و مؤثر هستند؛ یعنی خون مصنوعی که بتوان آن را در هر مکان و زمانی، برای هر بیماری، بدون نیاز به تطابق گروه خونی استفاده کرد.
علم پشت این راه‌حل
در قلب تلاش‌های ژاپن برای تولید خون مصنوعی، تیمی به رهبری پروفسور «هیرو‌می ساکای» در «دانشگاه پزشکی نارا» قرار دارد.
روش آن‌ها شامل استخراج هموگلوبین (مولکول حمل‌کننده اکسیژن در گلبول‌های قرمز) از خون‌های اهدایی تاریخ‌گذشته و قرار دادن آن در یک پوسته محافظ است تا گلبول‌های قرمز مصنوعی پایدار و بدون ویروس تولید کنند. برخلاف خون اهدایی، این سلول‌های مصنوعی گروه خونی ندارند، بنابراین نیازی به انجام آزمایش‌های تطابق نیست و در مواقع اضطراری بسیار ارزشمند خواهند بود.
سلول‌های مصنوعی تولیدشده با این روش می‌توانند تا حدود دو سال در دمای اتاق و تا پنج سال در شرایط سردخانه‌ نگهداری شوند. این در حالی است که سلول‌های قرمز طبیعی معمولا فقط حدود یک ماه در دمای یخچال قابل نگهداری‌اند.
پروفسور «تِرویوکی کوماتسو» از «دانشگاه چوئو» نیز در حال توسعه ناقل‌های مصنوعی اکسیژن است؛ او از هموگلوبینی استفاده می‌کند که در آلبومین پوشانده شده تا فشار خون را تثبیت کرده و در درمان‌هایی چون خونریزی یا سکته کاربرد داشته باشد. آزمایش‌های حیوانی نتایج امیدبخشی داشته و محققان مشتاقند تا وارد فاز آزمایش‌های انسانی شوند.
یکی از ویژگی‌های جالب توجه این خون مصنوعی رنگ بنفش آن است؛ رنگی که حاصل فرایند پردازش هموگلوبین است. این رنگ غیرمنتظره یادآور آن است که علم می‌تواند چهره‌ای متفاوت از تصور ما داشته باشد، اما در نهایت، عملکرد است که اهمیت دارد.
از آزمایشگاه تا کلینیک؛ ژاپن در کجا ایستاده است؟
پروژه خون مصنوعی ژاپن با مطالعات محدود آغاز شد؛ مانند آزمایش سال 2022 بر روی کیسه‌های حاوی هموگلوبین که ایمنی و قابلیت حمل اکسیژن این سلول‌های کوچک مصنوعی را تأیید کرد. اکنون این تلاش‌ها سرعت گرفته‌اند. در ژوئیه 2024، دانشگاه پزشکی نارا اعلام کرد که آزمایش‌های بالینی روی بزرگ‌سالان سالم تا مارس 2025 آغاز خواهد شد. هدف این است که ایمنی و اثربخشی این خون مصنوعی سنجیده شود، با امید به اینکه تا سال 2030 به استفاده عملی برسد؛ برنامه‌ای که ژاپن را به نخستین کشوری بدل می‌کند که از خون مصنوعی در درمان‌های واقعی بهره می‌برد.
پروفسور هیرو‌می ساکای، عضو تیم تحقیقاتی و استاد دانشگاه، در این‌باره گفت: وقتی تزریق خون به‌سرعت لازم است، پیش از آن باید گروه خونی بیمار بررسی شود که زمان‌بر است. اما با سلول‌های قرمز مصنوعی نیازی به نگرانی درباره گروه خونی نیست، بنابراین فرآیند تزریق می‌تواند بلافاصله انجام شود.
در این آزمایش، ابتدا بین 100 تا 400 میلی‌لیتر از خون مصنوعی به داوطلبان تزریق خواهد شد. اگر عارضه‌ای مشاهده نشود، پژوهشگران وارد فاز مطالعات گسترده‌تر خواهند شد. این خون مصنوعی تا دو سال در دمای اتاق قابل نگهداری است؛ پیشرفتی چشمگیر نسبت به عمر کمتر از یک‌ماهه خون اهدایی.
پروفسور ساکای در ادامه گفت: سلول‌های قرمز مصنوعی ممکن است در شرایط فعلی که اهداهای خون به‌دلیل کاهش نرخ تولد و افزایش سن جمعیت در حال کاهش است، بسیار مفید باشند. ما در این آزمایش بالینی به‌دقت همه‌چیز را بررسی خواهیم کرد و گام‌به‌گام به‌سوی کاربرد عملی آن‌ها پیش خواهیم رفت.
بُعد انسانی؛ چرا این موضوع اهمیت دارد؟
پشت این تلاش علمی، انسان‌هایی واقعی وجود دارند؛ بیمارانی که جانشان به تزریق به‌موقع خون وابسته است، پزشکانی که در شرایط اضطراری با کمبود خون سازگار روبه‌رو می‌شوند و خانواده‌هایی که در هنگام بلایا به دنبال راه‌حل هستند.
برای آن‌ها، خون مصنوعی صرفا یک دستاورد فناورانه نیست؛ بلکه امیدی برای نجات است. همان‌طور که پروفسور ساکای می‌گوید: نیاز به سلول‌های خونی مصنوعی بسیار بالاست، زیرا در حال حاضر هیچ جایگزین ایمن و مؤثری برای گلبول قرمز وجود ندارد.
نتیجه‌گیری؛ آینده‌ای در دسترس
پروژه خون مصنوعی ژاپن تنها یک نقطه عطف علمی نیست، بلکه پاسخی به یک نیاز انسانی و جهانی است. اگر موفقیت‌آمیز باشد، می‌تواند الگوی جهانی نوینی ارائه دهد که در آن کمبود خون و مشکلات تطابق، دیگر مانعی در برابر درمان‌های نجات‌بخش نباشند. راه پیش رو شامل آزمون‌های سخت‌گیرانه و مراحل قانونی است، اما چشم‌انداز روشن است و آن جهانی است که در آن خون همیشه برای همه، در هر شرایطی، در دسترس باشد.
با گام‌های ژاپن به‌سوی این هدف، نگاه جامعه پزشکی جهان و امید میلیون‌ها انسان به آن دوخته شده است. شاید فصل بعدی در تاریخ پزشکی انتقال خون، در ژاپن و با خون مصنوعی نوشته شود.