پیام آذری - آمار میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی‌جاری تا 12 خرداد 1404 بیانگر کاهش 40.4 درصدی بارندگی‌ها نسبت به میانگین بلندمدت است، مسئله‌ای که در صورت تداوم، امنیت آبی و غذایی کشور را تهدید می‌کند.

به گزارش خبرنگار مهر ، بر اساس داده‌های منتشرشده از وضعیت دمایی کشور تا پایان روز 12 خرداد 1404 در استان بوشهر با ثبت دمای 47.80 درجه سانتی‌گراد در ایستگاه بندر دیر، گرم‌ترین نقطه کشور بوده است. در مقابل، استان اردبیل با ثبت دمای 5.7 درجه سانتی‌گراد در ایستگاه فرودگاه، سردترین دمای مشاهده‌شده را به خود اختصاص داده است.
در نقشه کمینه دمای کشور در تاریخ مذکور، مناطق شمال‌غربی و شمالی کشور دارای کمترین مقادیر دمایی هستند. بخش‌هایی از استان‌های اردبیل، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، زنجان، گیلان و مازندران با رنگ‌های آبی و سبز کمرنگ مشخص شده‌اند که نشان‌دهنده ثبت دماهایی در بازه 5 تا 15 درجه سانتی‌گراد است.
در مقابل، نقشه بیشینه دمای کشور در همان تاریخ حاکی از ثبت دماهای بسیار بالا در گستره وسیعی از کشور به‌ویژه در نواحی جنوبی، جنوب‌شرقی، مرکزی و جنوب‌غربی است. مناطق جنوبی استان‌های فارس، بوشهر، خوزستان، هرمزگان، کرمان، سیستان و بلوچستان در بالاترین رده دمایی 35 تا بیش از 45 درجه سانتی‌گراد قرار گرفته‌اند. بخش‌هایی از نوار ساحلی جنوب نیز به رنگ قرمز تیره و قهوه‌ای مشخص شده‌اند که بیانگر دماهای بالای 45 درجه سانتی‌گراد است.

جدول منتشرشده از مقایسه دمای میانگین کشور نشان می‌دهد که در روز 12 خرداد 1404، میانگین دمای روزانه نسبت به میانگین روز مشابه سال قبل با افزایش 1.8 درجه سانتی‌گراد همراه بوده است. همچنین، افزایش 2.1 درجه‌ای نسبت به ابتدای ماه جاری و افزایش 2.9 درجه‌ای نسبت به ابتدای فصل ثبت شده است. میانگین دما از ابتدای سال زراعی نیز نسبت به سال گذشته افزایش 1.3 درجه‌ای را نشان می‌دهد.
کاهش 40 درصدی بارش‌ها از ابتدای سال آبی
همچنین با توجه به نقشه و داده‌های منتشرشده از سوی سازمان هواشناسی کشور نشان می‌دهد که از ابتدای سال آبی جاری (یکم مهر، 1403 - 31 شهریور، 1404) تا تاریخ 12 خرداد 1404، مجموع بارش‌های کشور به 131.5 میلی‌متر رسیده است. این رقم در مقایسه با میانگین بلندمدت بارش‌ها، کاهش 40.4 درصدی را نشان می‌دهد.
درصد تأمین منابع آبی کشور بر پایه همین میزان بارش، تنها 55.99 درصد برآورد شده است، نمودار دایره‌ای درج‌شده در گزارش نیز به روشنی وضعیت پایین‌تر از حد نرمال منابع آبی را بازتاب می‌دهد.
نقشه پهنه‌بندی میزان بارش کشور از ابتدای سال آبی جاری تا 12 خرداد، بیانگر توزیع نامتوازن بارندگی در سطح ایران است. مطابق نقشه، بخش‌های قابل توجهی از کشور، به‌ویژه در جنوب، جنوب‌شرق، مرکز و شرق، در وضعیت کم‌بارش یا بدون بارش قرار گرفته‌اند. این مناطق با رنگ‌های نارنجی، زرد کم رنگ و زرد پررنگ مشخص شده‌اند و میزان بارندگی در آن‌ها کمتر از 120 میلی‌متر گزارش شده است.

در مقابل، نوار شمالی کشور و ارتفاعات زاگرس بیشترین میزان بارش را تجربه کرده‌اند. استان‌های گیلان، مازندران و گلستان در شمال کشور، و برخی نواحی غربی از جمله چهارمحال و بختیاری، لرستان و بخشی‌از خوزستان با رنگ‌های صورتی و بنفش در نقشه مشخص شده‌اند که نشان‌دهنده ثبت بارش‌هایی بیش از 530 میلی‌متر و در برخی مناطق بیش از 940 میلی‌متر است.
بر پایه این گزارش، در هفت روز منتهی به 12 خرداد، تنها 0.1 میلی‌متر بارش در کشور ثبت شده که نسبت به میانگین بلندمدت این بازه زمانی، کاهشی معادل 90.2 درصد داشته است. همچنین، از ابتدای خرداد تا 12 خرداد، مجموع بارش‌ها 0.7 میلی‌متر گزارش شده که در مقایسه با میانگین بلندمدت، 78.5 درصد کاهش نشان می‌دهد.
وضعیت بارش از ابتدای فصل جاری نیز حکایت از کاهش 45.9 درصدی نسبت به بلندمدت دارد. این در حالی است که کاهش تجمیعی بارندگی‌ها از ابتدای سال آبی جاری تا تاریخ 12 خرداد، به 131.5 میلی‌متر رسیده که نسبت به آمار بلند مدت حاکی از کاهش 40.4 درصدی است.
گفتنی است که با توجه به اعداد و ارقام رسمی، روند کلی نقشه‌ها از وضعیت نامناسب بارش در سال آبی جاری حکایت دارد.

29 درصد اراضی زراعی تحت تنش متوسط تا بسیار زیاد
وضعیت اراضی زراعی از ابتدای سال زراعی جاری تا 31 اردیبهشت، 1404 با توجه به نقشه شاخص تنش کشاورزی، نشان می‌دهد که حدود 29 درصد از اراضی کشور با درجات تنش متوسط، زیاد و بسیار زیاد کشاورزی مواجه هستند.
بر اساس مقایسه تصاویر ماهواره‌ای، در حالی که در بازه زمانی منتهی به 31 اردیبهشت 1403، تنها 12 درصد از اراضی زراعی کشور دچار تنش متوسط تا بسیار زیاد بودند، این رقم در سال جاری به 29 درصد افزایش یافته است. این افزایش، حاکی از گسترش قابل توجه مناطق دارای تنش در مقایسه با سال گذشته است.
در طبقه‌بندی اعلام‌شده برای سال زراعی امسال، 61 درصد اراضی بدون تنش گزارش شده‌اند، در حالی که 10 درصد در وضعیت تنش کم، 6 درصد در تنش متوسط، 15 درصد در تنش زیاد و 8 درصد در وضعیت بسیار زیاد قرار دارند. این در حالی‌ست که در مدت مشابه سال گذشته، 83 درصد از اراضی زراعی در وضعیت بدون تنش قرار داشته‌اند.
افزایش سطح اراضی دچار تنش در سال جاری می‌تواند نشانه‌ای از کاهش بارش‌ها، خشکسالی و تنش آبی در بخش کشاورزی باشد که مستقیماً بر عملکرد تولیدات زراعی و پایداری امنیت غذایی کشور تأثیر می‌گذارد. این وضعیت همچنین زنگ هشدار برای اتخاذ تدابیر فوری در حوزه مدیریت منابع آب و حمایت از کشاورزان به‌ویژه در مناطق بحرانی را به صدا درآورده است.
با توجه به روند افزایشی تنش در سال جاری، کارشناسان هشدار داده‌اند که ادامه این شرایط در ماه‌های پیش‌رو می‌تواند منجر به افت عملکرد در محصولات زراعی و افزایش فشار بر منابع غذایی داخلی شود. ضرورت اتخاذ سیاست‌های جبرانی و برنامه‌ریزی برای کشت مقاوم به خشکی بیش از گذشته احساس می‌شود.
کاهش 89.2 میلی‌متری میانگین بارش بلند مدت کشور
بر اساس داده‌های ثبت‌شده در نمودار مقایسه‌ای اختلاف مجموع بارش کشور و استان‌ها با میانگین بلندمدت تا 12 خرداد، 1404 افت قابل‌توجهی در میزان بارش سال آبی جاری در سطح کشور به ثبت رسیده است. این کاهش، در بسیاری از استان‌ها فراتر از محدوده نرمال بوده و در برخی نقاط به سطوح بحرانی نزدیک شده است.
استان کهگیلویه و بویراحمد با کاهش 348.7 میلی‌متر در صدر استان‌های دارای بیشترین افت بارندگی قرار دارد. پس از آن، استان‌های چهارمحال و بختیاری با کاهش 263.3 میلی‌متر و لرستان با افت 223.8 میلی‌متر، به ترتیب رتبه‌های دوم و سوم را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین فارس، خوزستان و گلستان نیز با کاهش‌هایی بین 136 تا 151 میلی‌متر نسبت به میانگین بلندمدت، در زمره استان‌هایی هستند که از لحاظ بارش با افت محسوس مواجه شده‌اند.

همچنین تهران با کاهش 124.5 میلی‌متر، ایلام با 123 میلی‌متر، هرمزگان با 121.7 میلی‌متر، مرکزی با 114.3 میلی‌متر، خراسان شمالی با 114.2 میلی‌متر و البرز با 111.7 میلی‌متر کاهش نسبت به متوسط بلندمدت، سهم بالایی از افت بارندگی‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. استان‌هایی چون قزوین، کردستان، بوشهر، کرمانشاه، آذربایجان غربی، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، اصفهان، همدان، سیستان و بلوچستان، گیلان، سمنان، کرمان، قم، اردبیل، یزد، خراسان جنوبی، مازندران و زنجان نیز همگی کاهش‌هایی در بازه 9 تا 102 میلی‌متر را تجربه کرده‌اند.
در مجموع، بر اساس اطلاعات ارائه‌شده در نمودار، میانگین بلند مدت میزان بارش‌ها در سطح کشور تا بازه زمانی ذکر شده، معادل 89.2 میلی‌متر کاهش بوده که نشان‌دهنده فاصله قابل‌توجه با میزان نرمال و میانگین بلندمدت بارندگی‌ها در ایران است.
با توجه به آمار بارندگی‌ها، امسال از خشک‌ترین سال‌های آبی کشور است که در صورت تداوم این وضعیت در اوج روزهای گرم‌تر سال می‌تواند منجر به بحران دغدغه تأمین آب در کشور شود. از سوی دیگر وضعیت بارش‌ها بیانگر آن است که بارندگی‌های مناسبی تاکنون رخ نداده است و این مسئله ضرورت توجه جدی تری به موضوع مدیریت مصرف در همه بخش‌ها را دو چندان می‌سازد.

عقب‌ماندگی بارش‌های کشور نسبت به سال گذشته و میانگین بلندمدت
بررسی روند بارش تجمیعی کشور از ابتدای سال آبی جاری تا 12 خرداد 1404، در مقایسه با سال گذشته و میانگین بلندمدت، حاکی از کاهش قابل‌توجه میزان بارندگی در سطح کشور است. این داده‌ها که در قالب نمودار مقایسه‌ای منتشر شده، به روشنی بیانگر عقب‌ماندگی محسوس بارش‌ها نسبت به دو شاخص مرجع یعنی سال آبی گذشته و میانگین بلندمدت بارش کشور است.
در نمودار بالا، منحنی سبز رنگ نمایانگر روند بارش در سال آبی جاری، منحنی نارنجی مربوط به سال آبی گذشته و محدوده آبی‌رنگ پس‌زمینه معرف میانگین بلندمدت بارندگی‌ها است. با مقایسه این خطوط مشخص می‌شود که از اواسط پاییز تا اواخر بهار، شیب منحنی سال آبی جاری (سبز) در اکثر بازه‌های زمانی کمتر از منحنی سال گذشته و همچنین میانگین بلندمدت بوده است. این موضوع به‌وضوح بیانگر کاهش بارش‌ها در کشور طی سال جاری نسبت به دوره‌های مرجع است.
نمودار همچنین نشان می‌دهد که بخش عمده بارش‌های چشمگیر طی سال گذشته در فاصله زمانی نیمه دی‌ماه تا نیمه اسفندماه به وقوع پیوسته است، در حالی که در سال جاری، اگرچه بارش‌هایی در همین بازه زمانی به ثبت رسیده، اما از نظر شدت و فراوانی با سال گذشته فاصله محسوسی دارد. به‌ویژه در بازه زمانی ابتدای فروردین تا اوایل خرداد، روند افزایش بارش‌های تجمعی تقریباً متوقف شده و نمودار مربوط به سال آبی جاری به حالت تقریباً افقی درآمده است.
میله‌های آبی‌رنگ که نشان‌دهنده بارش‌های روزانه 24 ساعته هستند نیز حاکی از آن‌اند که در سال جاری، تعداد روزهای پربارش نسبت به سال گذشته کاهش یافته و توزیع بارش‌ها با پراکندگی بیشتر و شدت کمتر همراه بوده است.
نمودار نشان می‌دهد که سال آبی 1404، از زاویه تأمین منابع آبی، در اغلب نقاط کشور با افت چشمگیری همراه بوده و این کاهش می‌تواند در صورت تداوم، تبعات قابل توجهی در حوزه‌های مختلف از جمله منابع آب سطحی، کشاورزی و سفره‌های زیرزمینی به همراه داشته باشد.
سال آبی جاری با بحران کم‌آبی و خشکسالی آغاز شد
به گزارش مهر، با ورود به سال آبی جاری و گذشت بیش از هشت ماه از آغاز آن، داده‌های ثبت‌شده از میزان بارش‌ها در کشور حاکی از کاهش نگران‌کننده بارندگی نسبت به میانگین بلندمدت و حتی سال آبی گذشته است. این افت محسوس بارش، شرایط کشور را در وضعیت هشدار از نظر منابع آبی قرار داده است.
کاهش بارش‌ها؛ تهدید جدی برای کشاورزی و امنیت غذایی
یکی از نخستین و مستقیم‌ترین تبعات کاهش بارندگی، افت تولیدات کشاورزی در کشور است. بخش زیادی از اراضی کشاورزی ایران وابسته به منابع آبی سطحی و بارندگی‌های فصلی است. کاهش بارش به‌ویژه در مناطق غربی و جنوبی کشور، که قطب‌های مهم تولید گندم، جو و دانه‌های روغنی محسوب می‌شوند، باعث کاهش سطح زیر کشت دیم ، افت عملکرد محصولات، و در نهایت افزایش واردات مواد غذایی خواهد شد. این موضوع نه تنها تراز تجاری بخش کشاورزی را مختل می‌کند، بلکه می‌تواند امنیت غذایی کشور را نیز به مخاطره بیندازد.
400 دشت کشور در وضعیت ممنوعه یا بحرانی
در نبود بارش‌های کافی و کاهش ذخایر سطحی، فشار مضاعفی بر منابع آب زیرزمینی وارد می‌شود. چاه‌های کشاورزی بیش از پیش فعال می‌شوند و برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها شدت می‌گیرد. این پدیده نه تنها منجر به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش هزینه تأمین آب می‌شود، بلکه در برخی مناطق با پدیده خطرناک فرونشست زمین نیز همراه خواهد بود. طبق اعلام منابع رسمی، بیش‌از 400 دشت کشور در وضعیت ممنوعه یا بحرانی قرار دارند که در صورت تداوم خشکسالی، وضعیت آن‌ها به مرز فروپاشی خواهد رسید.
خشکسالی، کم‌آبی و کاهش دسترسی به منابع آب مطمئن می‌تواند زمینه‌ساز بروز تنش‌های اجتماعی و نارضایتی‌های منطقه‌ای شود. در برخی مناطق کشور، اختلافات محلی بر سر تقسیم آب یا سهمیه‌بندی منابع آبی، منجر به تنش‌های اجتماعی شده است. از سوی دیگر، افت تولید و بیکاری ناشی از نابودی محصولات کشاورزی، باعث افزایش روند مهاجرت از روستاها به شهرها خواهد شد که به تبع آن، حاشیه‌نشینی، فقر شهری و فشار بر زیرساخت‌های شهری نیز تشدید می‌شود.
کاهش بارش‌ها و کاهش سطح آب در تالاب‌ها، رودخانه‌ها و مراتع کشور، زیست‌بوم‌های طبیعی را نیز دچار اختلال می‌کند. نابودی پوشش گیاهی، کاهش سطح آب تالاب‌ها و تهدید جان گونه‌های نادر از جمله پیامدهای محیط‌زیستی این بحران است.
در مجموع، کاهش شدید بارش‌ها در سال آبی جاری صرفاً یک پدیده اقلیمی مقطعی نیست، بلکه مسئله‌ای استراتژیک با ابعاد چندلایه در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی و حتی امنیت ملی محسوب می‌شود. تداوم این روند، نیازمند تدابیر فوری در حوزه مدیریت منابع آب، بازنگری در الگوی مصرف، تغییر الگوی کشت، و افزایش تاب‌آوری اجتماعی در برابر کم‌آبی است.