پیام آذری - روزنامه سازندگی /متن پیش رو در سازندگی منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
پاسخ تند “محمدجواد ظریف” به “سرگئی لاوروف”، وزیر خارجه روسیه
“ظریف” می‌گوید: مکانیسم ماشه، جایگزین “طرح بسیار بد” روسیه و فرانسه بود. روس‌ها دو خط قرمز دارند؛ اول آنکه ایران نباید روابط آرامی با جهان داشته باشد و دوم اینکه ایران نباید وارد درگیری مستقیم با جهان شود
پس از اظهارات اخیر سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه درباره نحوه تصمیم‌گیری در روند شکل‌گیری برجام و نقش ایران در پذیرش مکانیسم «اسنپ‌بک»، موضوع توافق هسته‌ای بار دیگر به صدر مباحث سیاسی و رسانه‌ای بازگشت. سخنان لاوروف که در آن محمدجواد ظریف را طراح اصلی این مکانیسم خوانده بود با واکنش صریح وزیرخارجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم روبه‌رو شد. سرگئی لاوروف در اظهارات خود مدعی شد که در روند مذاکرات هسته‌ای «تصمیم نهایی درباره برجام را محمدجواد ظریف و جان کری، وزیر خارجه وقت آمریکا، گرفتند» و دیگران در آن مرحله «عملاً ناظر بودند و توافق میان ایران و آمریکا را مشاهده می‌کردند». او با تأکید بر اینکه روسیه از موضع خود در حمایت از توافق هسته‌ای عدول نکرده، افزود: «صادقانه بگویم، ما شگفت‌زده شدیم. اما اگر شریک ما این فرمول را که صراحتاً یک دام حقوقی بود پذیرفت، دلیلی برای مخالفت نداشتیم».
لاوروف مدعی شد، مکانیسم موسوم به اسنپ‌بک که امکان بازگشت خودکار تحریم‌ها در صورت نقض توافق را فراهم می‌کند «تا حد زیادی مخلوق خود ظریف» بوده است.
واکنش ظریف در تبریز
محمدجواد ظریف، در سخنرانی خود در پنجاه‌وهشتمین گردهمایی «یاران و دانش‌آموختگان دانشگاه تبریز و علوم پزشکی» با محوریت «مردم و امنیت ملی» به‌طور مستقیم به اظهارات وزیر خارجه روسیه پاسخ داد. او گفت: «لاوروف و فرانسوی‌ها پیشنهادی درباره وضعیت قطعنامه‌های گذشته شورای امنیت داده بودند که بسیار نامطلوب بود و ما تلاش زیادی کردیم تا آن پیشنهاد کنار گذاشته شود». ظریف یادآور شد: «در سال 1399 زمانی که ایران هیچ‌یک از تعهدات برجامی خود را اجرا نمی‌کرد، آمریکا تلاش کرد مکانیسم اسنپ‌بک را فعال کند. با این حال 13 عضو شورای امنیت طی نامه‌ای اعلام کردند که آمریکا چنین حقی ندارد. در جریان رأی‌گیری نیز 11 کشور رأی ممتنع و دو کشور روسیه و چین رأی منفی دادند. به گفته او، تنها در دوران وزارتش بود که روسیه و چین در کنار ایران ایستادند؛ چراکه در زمان آقای احمدی‌نژاد، روسیه به همه قطعنامه‌های فصل هفتم شورای امنیت علیه ایران رأی مثبت داده بود و حتی به دلیل همین وضعیت، مانع عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای شده بود. ظریف در ادامه افزود: «به نظر می‌رسد آقای لاوروف این موارد را از یاد برده است». ظریف در ادامه با اشاره به نحوه شکل‌گیری سازوکار لغو قطعنامه‌ها افزود: «یک روز جان کری با پیشنهادی آمد که بر اساس آن قطعنامه‌ها هر 6 ماه تعلیق شود و در صورت درخواست دو عضو شورای امنیت، مجدداً به رأی گذاشته شود. به او گفتم این چه پیشنهادی است؟ به عقل و شعور من توهین می‌کنی؟ او پاسخ داد، این پیشنهاد از طرف رفیقت لاوروف آمده است».
وزیر خارجه پیشین ایران همچنین تأکید کرد که در جریان مذاکرات نهایی، روسیه و چین تنها در دوره وزارت او در کنار ایران قرار گرفتند:«در زمان اجرای اسنپ‌بک 13 عضو شورای امنیت اعلام کردند، آمریکا نمی‌تواند این مکانیسم را فعال کند. همان زمان روسیه و چین نیز همراهی کردند؛ در حالی که در دولت قبل، روسیه به همه قطعنامه‌های فصل هفتم علیه ایران رأی مثبت داده بود و حتی مانع عضویت ایران در سازمان شانگهای شده بود».
ظریف در سخنرانی خود ضمن انتقاد از رفتار مسکو یادآور شد که در کتاب خود با عنوان راز سر به مهر، اسناد مربوط به مواضع کشورها در مذاکرات برجام را منتشر کرده است:«در همان زمان، آقای لاوروف در جلسه تصمیم‌گیری می‌گفت، اجازه نمی‌دهم، حق وتوی ما از ما گرفته شود. حالا می‌گوید ظریف این کار را کرده است». او با اشاره به بخش دیگری از مذاکرات افزود:«وقتی بحث تحریم تسلیحاتی مطرح بود، لاوروف گفت بیش از 5 سال مجوز به ایران نمی‌دهند. گفتم نمی‌پذیرم. گفت مگر مجوز از تهران داری؟ با تحکم گفتم به تو هیچ ربطی ندارد. همان شب توافق نهایی شد».
بازار ![]()
ظریف با وجود انتقادهای خود از عملکرد روسیه همچنان بر ضرورت حفظ روابط راهبردی با مسکو و پکن تأکید کرد و گفت: «روسیه کشور مهمی در همسایگی ماست اما دو خط قرمز دارد: اول اینکه ایران نباید روابط آرامی با جهان داشته باشد و دوم اینکه نباید وارد درگیری مستقیم با جهان شود. به همین دلیل از توافق موقت ژنو حمایت می‌کرد تا وضعیت بینابینی حفظ شود». او در ادامه گفت:«در مذاکرات جامع، روس‌ها پیشنهاد دادند که سوخت نیروگاه بوشهر را تا پایان عمر نیروگاه تأمین کنند تا ایران نیازی به غنی‌سازی نداشته باشد. ما مخالفت کردیم چون معتقد بودیم نباید برای همیشه وابسته بمانیم. آنها گفتند اگر سوخت خودت را استفاده کنی، امنیت نیروگاه را تأیید نمی‌کنیم. هدف‌شان روشن بود: جلوگیری از عادی شدن روابط ایران با جهان». ظریف در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به برخی تحلیل‌ها درباره طراحی برجام گفت:«پیشنهادی که در سال 1384 ارائه کردم 4 ماه پیش از انتخابات احمدی‌نژاد بود و همان زمان در نیویورک تایمز منتشر شد. آن طرح، مبنای اصلی رویکرد مرحله‌ای در برجام بود». او افزود:«منطق ما این بود که چون دو طرف به یکدیگر اعتماد ندارند باید گام‌به‌گام پیش برویم. اگر ما فعالیتی را متوقف می‌کردیم، آنها باید در مقابل تحریم‌ها را متوقف می‌کردند. این روند پایه اصلی توافق شد».
وزیر خارجه پیشین ایران همچنین درباره اجرای بند 36 برجام توضیح داد:«وقتی آمریکا از توافق خارج شد و اروپا هم تعهدات خود را انجام نداد، ما به استناد ماده 36 اعلام کردیم که از محدودیت‌ها تبعیت نمی‌کنیم. این تصمیم به‌صورت رسمی ثبت شد و بیش از 140 سند در سازمان ملل به‌عنوان مستندات اقدامات ایران منتشر شد». او ادامه داد: «در دی ماه 1398 در نامه‌ای به فدریکا موگرینی اعلام کردم که ایران از این تاریخ به هیچ محدودیتی پایبند نیست. بعد از آن اروپایی‌ها تلاش کردند، مکانیسم اسنپ‌بک را فعال کنند اما موفق نشدند و مجبور شدند، درخواست خود را پس بگیرند. این سابقه دیپلماتیک ایران در حفظ حقوق خود است». ظریف در پایان گفت: «با اعتماد به نفس مذاکره کنید کما اینکه هیچ جنگی بدون مذاکره پایانی نیافته و هیچ پیروزی بدون مذاکره به دست نیامده است، از چه چیز در مذاکره می‌ترسیم؟ از مذاکره نترسید اگر مذاکره نکنیم، مجبوریم آنچه در مذاکره می‌توانیم بدهیم و برای آن امتیاز بگیریم را بدون دادن امتیاز در جنگ بدهیم».
واکنش‌های داخلی
در پی سخنان لاوروف و پاسخ ظریف، شماری از چهره‌های سیاسی نیز به این موضوع واکنش نشان دادند. حسام‌الدین آشنا، مشاور رئیس‌جمهور در دولت یازدهم در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «زبان روحانی و ظریف را باز نکنید، ضرر می‌کنید».
احمد زیدآبادی، تحلیلگر سیاسی در یادداشتی نوشت:«سخنان ظریف به نظر درست می‌آید اما نتیجه‌ای که می‌توان از آن گرفت این است که هنگام عادی‌سازی روابط با جهان باید از روسیه فاصله گرفت، هرچند در زمان تنش ممکن است میانجی‌گری مسکو مانع درگیری شود. از این زاویه، ورود پوتین به قصد کاهش یا کنترل یا مهار تشنج بین ایران و اسرائیل و شرکای غربی آن، اگر قرین موفقیت شود به زیان کشور نخواهد بود به خصوص اینکه در این موقعیت خاص تاریخی، جلوگیری از درگیری، خواسته یا ناخواسته به روابطی آرام با دنیا ختم می‌شود. با توجه به نفوذی که روسیه در داخل کشور ما به دست آورده به طوری که برخی محافل افراطی، گویی قبلۀ خود را از سوی کعبه به سمت کاخ کرملین کج کرده‌اند، خواه ناخواه روس‌ها شانس موفقیت بیشتری نسبت به دیگر کشورها در یک میانجی‌گری جدی دارند»!
روایت نزدیک‌تر به واقعیت
در میانه این اختلاف روایت‌ها، عبدالرضا فرجی‌راد، کارشناس مسائل بین‌الملل در گفت‌وگویی با روزنامه سازندگی با نگاهی تحلیلی به موضوع پرداخت. او با اشاره به روند پیچیده و طولانی مذاکرات هسته‌ای گفت:«مذاکرات برجامی یکی از دقیق‌ترین و فشرده‌ترین مذاکرات دیپلماتیک در تاریخ ایران بود. بر سر هر کلمه و جمله ساعت‌ها بحث می‌شد. موضوعاتی مانند صلح، امتیازدهی و ترتیب جملات از اهمیت زیادی برخوردار بود و این روند نزدیک به دو سال طول کشید».
فرجی‌راد افزود:«در این میان، اظهارات شفاهی مقامات مختلف وجود دارد اما منابع مکتوب مانند کتاب وندی شرمن از دقت و اعتبار بیشتری برخوردار هستند. معمولاً مقاماتی در سطح او از درج مطالب نادرست پرهیز می‌کنند زیرا هر واژه در چنین متونی بار حقوقی دارد». او نتیجه گرفت:«از این منظر روایت شرمن به واقعیت نزدیک‌تر است. البته این به معنای نادیده گرفتن نقش ایران نیست. تیم ایرانی، به‌ویژه آقای ظریف و آقای عراقچی، نقش مهمی در شکل‌گیری بخش‌های اصلی توافق داشتند. اما برای روشن شدن ابعاد دقیق‌تر، لازم است مقامات ایرانی نیز اسناد و روایت‌های خود را شفاف‌تر منتشر کنند».
وی در پایان گفت: «در شرایطی که بسیاری از مذاکره‌کنندگان هنوز در عرصه دیپلماسی کشور حضور دارند، بازگو کردن دقیق رویدادها و تصمیم‌ها می‌تواند از ابهام‌زایی و برداشت‌های متناقض در آینده جلوگیری کند».
ابوالفضل خدایی