پیام آذری - رئیس انجمن جامعهشناسی ایران سالمندی جمعیت را چالش بزرگ اجتماعی دهههای آینده در کشورمان دانست.
به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز آذربایجان شرقی ، شیرین احمدنیا امروز در همایش «آینده جمعیت ایران در نگاه صاحبنظران علوم اجتماعی» در تبریز با اشاره به افزایش شتابان سالمندی جمعیت کشور، درباره پیامدها و مخاطرات اجتماعی این تحول ساختاری هشدار داد.
وی اظهار کرد: سالمندی جمعیت در ایران صرفاً یک پدیده زیستی یا پزشکی نیست، بلکه دگرگونیای عمیق در ساختار اجتماعی کشور به شمار میرود.
احمدنیا با اشاره به تجربه یکی از سریعترین گذارهای جمعیتی جهان در ایران گفت: کاهش شدید باروری، افزایش امید به زندگی و کوچک شدن بعد خانوار سبب شده جامعهای که زمانی «جوان» تلقی میشد، بهسرعت به سمت سالخوردگی حرکت کند؛ آن هم پیش از دستیابی به سطحی پایدار از رفاه اقتصادی و نظام تأمین اجتماعی فراگیر. به گفته وی، همین مسئله منشأ بسیاری از مخاطرات آینده خواهد بود.
رئیس انجمن جامعهشناسی ایران خانواده را مهمترین نهاد سنتی حمایت از سالمندان دانست و افزود: کاهش تعداد فرزندان، افزایش اشتغال زنان، گسترش مهاجرتهای داخلی و خارجی و تغییر ارزشها از خانوادهمحور به فردمحور، الگوی سنتی «فرزندِ مراقبِ والد سالمند» را تضعیف کرده است.
وی این وضعیت را نشانه فرسایش سرمایه اجتماعی درون خانواده دانست و هشدار داد در صورت نبود جایگزین نهادی و سیاستی، سالمندان با خطر تنهایی، انزوای اجتماعی و بیپناهی مواجه خواهند شد.
احمدنیا با انتقاد از نگاه همگن به سالمندان در سیاستگذاریها تصریح کرد: سالمندی در ایران بهشدت با نابرابریهای طبقاتی، جنسیتی و منطقهای گره خورده است.
به گفته وی سالمندان روستایی در مقایسه با سالمندان شهری، زنان سالمند بهویژه بیوهها و سالمندان فاقد سابقه بیمه و اشتغال رسمی، بیش از دیگران در معرض فقر، محرومیت و طرد اجتماعی قرار دارند.
وی تأکید کرد: اگر سالمندی با فقر همراه شود، با پدیده «سالمندی آسیبپذیر» روبهرو خواهیم بود که میتواند به بحرانهای اخلاقی و اجتماعی گسترده منجر شود.
این جامعهشناس افزایش جمعیت سالمند را بهمعنای کاهش نسبت جمعیت فعال و شاغل دانست و گفت: فشار بر صندوقهای بازنشستگی، افزایش هزینههای درمان و مراقبت و کاهش توان تولیدی جامعه از جمله پیامدهای این روند است.
وی افزود: در چنین شرایطی، تنشهای بیننسلی شکل میگیرد؛ جایی که نسل جوان سالمندان را مصرفکننده منابع و سالمندان نسل جوان را بیمسئولیت نسبت به ارزشهای گذشته تلقی میکنند. اگر این شکاف مدیریت نشود، همبستگی اجتماعی آسیب خواهد دید.
معاون سیاسیاجتماعی استاندار آذربایجان شرقی هم در این همایش اظهار کرد: در حوزه جمعیت با نرخ رشد منفی مواجه هستیم، ولی مجموعه زحمات استادان حوزه علوم اجتماعی ما را امیدوار میکند تا از این چالشی که آینده را تهدید میکند نیز عبور کنیم.
مرتضی محمدزاده افزود: جمعیت بهعنوان پایه و اساس توسعه هر کشوری است و ما از دهه 1330 به بعد با فراز و فرودهایی در موضوع جمعیت مواجه بودیم و امروز با مسئله حرکت سریع به سمت پیر شدن جامعه دستوپنجه نرم میکنیم؛ آیندهای که ساختار جمعیتی ما را به سرعت و شدت تغییر میدهد.
وی با بیان اینکه تغییر در ساختار جمعیتی تابع چند مسئله است ادامه داد: نخست، موضوع ارتقای شاخصهای سلامت است و در دهههای اخیر امید به زندگی در کشور ما افزایش قابلتوجهی داشته و متوسط امید به زندگی 76 سال است که باعث شده نرخ مرگومیر پایین و جمعیت به سمت پیری برود.
محمدزاده گفت: موضوع دوم، نرخ باروری پایین و کاهش زادوولد است در دهه 1360 به ازای هر مادر 6 باروری داشتیم، ولی امروز این عدد بهشدت کاهش یافته و به 1.6 رسیده است، در حالی که برای جایگزینی جمعیت حداقل باید به 2.1 برسد.