بزرگنمايي:

پیام آذری- ظهور شبکه‌های اجتماعی با کنشگران بی‌شمار و بدون محدودیت زمانی و مکانی از دستاوردهای عصر حاضر است که بی شک از دیدگاه انسان‌های گذشته، غیرقابل تصور و شبیه معجزه بوده است، اما اکنون میلیون‌ها کاربر فضای مجازی حتی بدون داشتن رسالت حقوقی، به راحتی با انتقال داده‌ها و اطلاعات خبری، افکار عمومی را به خود درگیر و برای دریافت و بازنشر نقد و نظر مخاطبان، نقشی پررنگ ایفا می‌کنند.

یکی از قابلیت‌های عصر فناوری و اطلاعات، نظارت اجتماعی بر بخش‌های مختلف جامعه است که از ناحیه کاربران به عنوان شهروند خبرنگاران و به واسطه گوشی‌های تلفن همراه دیجیتال اعمال می‌شود و البته امکان نقاب‌دار بودن و انتشار هر گونه محتوای سالم، مخرب، درست و نادرست نیز هست، اما این نقطه ضعف را باید از مشکلاتی قلمداد کرد که به طور معمول بعد از تولد هر تکنولوژی، مشاهده و به تدریج با نهادینه شدن فرهنگ استفاده صحیح آن، برطرف می‌شود.

به دلیل نظارت افکار عمومی با حضور انبوه کنشگران فضای مجازی، امروزه گفتار و کردار هیچ شخص حقیقی و حقوقی، دور از رصد و تحلیل نیست و حاضر شدن در فضاهای حقیقی و مجازی به مثابه حرکت بر روی یک سِن تئاتر بزرگ است که عامل حرکت در مکانی روشن و زیر تابش نورهایی از زاویه‌های مختلف قرار می‌گیرد و تماشاگران بی شماری که بر صندلی‌ها نشسته و سالن را پر کرده‌اند، بدون اینکه دیده شوند بر تمام جزئیات رفتارهای او نظارت می‌کنند.

انتشار و دست به دست شدن خبرها، تصاویر و ویدئوهای فسادهای مالی و اخلاقی، رانت خواری، مدیریت سوانح غیرمترقبه، تخریب آثار تاریخی و تاسیسات زیربنایی، فعالیت‌های فردی و اجتماعی و حتی خدمتگزاری و کارهای انسان دوستانه و عام‌المنفعه در شبکه‌های اجتماعی نمونه‌های بارز نظارت مدنی تحت وب است که حس کنترل و خودمراقبتی را بر آحاد جامعه القا می‌کند و راهی جز راستی و درستی را پیش پای انسان‌ها متصور نمی‌سازد.

نظارت شکل‌دهنده سرمایه اجتماعی

این نوع نظارت که نه از ناحیه یک کاربر بلکه از سوی ملتی در فضای مجازی بی‌انتها اعمال می‌شود، در واقع سرمایه‌ای اجتماعی را شکل می‌دهد که به صورت سیال، پویا و بیدار برای رصد و انعکاس عملکرد شخصیت‌های حقیقی و حقوقی نقش‌آفرینی می‌کنند و تاثیرات مثبت این سرمایه عظیم انسانی و اجتماعی در پایش و پالایش امور و تمیز سره از ناسره غیرقابل انکار است.

نهاد بشر بر خیر و راستی استوار است و با وجود اینکه در جریان زندگی و متاثر از عوامل متعدد، دچار لغزش‌ها و خطاها می‌شود اما نور حقیقت و حقانیت، هرگز در ضمیر او به خاموشی نمی‌گراید، بلکه در عمیق‌ترین سیاه چاله‌های گناه و معصیت نیز وجدان آدمی بر آن نور، صحه می‌گذارد.

از این رو سرمایه اجتماعی حاصل از نظارت مدنی در شبکه‌های اجتماعی، به خاطر شکل حرکت جمعی خود، ایده‌ها و عناصر نادرست درون خود را نیز به مرور زمان با اصل خود که حرکت به صلاح و مصلحت است، اصلاح و هماهنگ می‌کند.

این جریان قوی که با اصل دموکراسی و نظارت مردم بر مردم انطباق دارد، می‌تواند به منزله حزبی کارآمد و تاثیرگذار در اصلاح، بهبود و هدایت شرایط و وضعیت‌های مختلف جامعه کارکرد داشته باشد و با توجه به نامتصور بودن آینده پرشتاب عصر فناوری و اطلاعات، فیلترینگ و سایر محدودیت‌ها نیز نخواهند توانست مانع تابش آن آفتاب فراگیر و یکسان شوند و هیچ حیات خلوت و پستویی در تاریکی و دور از نظارت مصون نخواهد ماند.

تسریع جهانی شدن و تقابل هویت‌ها

استمرار نظارت‌های اجتماعی، بر روند جهانی شدن نیز سرعت می‌بخشد و هرچند در زد و خورد و تقابل آرا، ایده‌ها و فرهنگ‌ها در شبکه‌های اجتماعی، صیانت از ارزش‌های عقیدتی، ملی و بومی برای حفظ اصالت‌ها و هویت‌ها ضرورت دارد اما همین تقابل و رویارویی باورها و فرهنگ‌ها نیز خالی از منفعت نیست و حداقل بررسی و حذف خرافه‌ها، ترویج واقع گرایی، اصلاح دیدگاه‌های غیرمستند و مشتبه را نیز در پی خواهد داشت.

امروزه فناوری‌های ارتباطی نوین، حریم‌ها را برداشته، مرزها را برچیده و بدون ملاحظه سرحدات کشورها، بستر دسترسی به جهانی یکپارچه را فراهم آورده است و اکنون دیگر قدرت استیلا و تحمیل نظر فقط در اختیار صاحب و فرستنده پیام نیست و مخاطب فقط در موضع پذیرش پیام محصور نمی‌ماند، بلکه امکان واکنش فردی و جمعی و تغییر دیدگاه‌ها و به راه اندازی جریان فکری را نیز دارد.

آنچه که می‌تواند بر ارج و ارزش نظارت مدنی تحت وب بیفزاید و قدرت اصلاح و هدایت آن را به رخ منتقدان و مخالفان مواهب فضای مجازی بکشد، حاکم شدن عقلانیت، اصل قرار گرفتن فطرت و نهاد پاک انسان‌ها، ترویج انسانیت و اخلاق مورد قبول عامه، رعایت حرمت‌ها در تاثر و تاثیر حریم‌ها به یکدیگر در بستر زمان و بر اساس رضایت متقابل است.

به یقین نظارت مجازی که در آینده با کاربردی شدن هر چه بیشتر هوش مصنوعی و امکان‌ها و فرصت‌های دیگر متحول‌تر خواهد شد، ابعاد تازه تر خواهد یافت و هر چند که فاقد مشکل و تبعات ناخواسته نیز نخواهد بود اما انتهای این مسیر که با تابش دانش ترسیم می‌شود، به شهر همزیستی و دوستی منتهی خواهد شد.