برای کم خونی چه قرصی بخوریم؟ بهترین مکمل‌های آهن برای کم‌خونی

پیام آذری - از رایج‌ترین انواع قرص‌های آهن موجود می‌توان به قرص رئول و LifeSeasons Blood Nourish-R (با فرمولاسیون غیرایجادکننده یبوست و ترکیبات گیاهی)، فروس سولفات (مانند قرص ففول)، فروس گلوکونات و فریک سیترات اشاره کرد.
همچنین، مکمل‌هایی مانند فروفورت دئودنال و فروفورت گاین (که حاوی فروس گلایسین سولفات هستند و جذب بالایی دارند) و فروفورت انرژی از جمله گزینه‌های مطرح هستند. بسیاری از این مکمل‌ها با ویتامین C (برای بهبود جذب آهن)، ویتامین B12 و اسید فولیک که هر دو برای خون‌سازی ضروری هستند، ترکیب شده‌اند.
تغذیه سالم داشته باشید! خودسرانه دارو مصرف نکنید!
انتخاب بهترین قرص و دوز مصرفی بستگی به نوع و شدت کم‌خونی و نیازهای خاص فرد دارد، بنابراین همیشه مشورت با پزشک یا ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی قبل از شروع هرگونه مکمل آهن ضروری است ، زیرا مصرف بیش از حد آهن می‌تواند سمی باشد. در صورتی که بر اساس تشخیص پزشک، نیازی به مصرف داروهای مکمل ندارید، برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری گوشت قرمز، غذاهای دریایی، آجیل، مرغ، عدس، اسفناج و حبوبات را در برنامه غذایی خود داشته باشید. در این میان مغزهای آجیلی موردپسند اغلب ذائقه ها هست و به طور موثری از ابتلا به کم خونی جلوگیری می کند. بسیاری از افراد خواص پسته خام تازه برای کم خونی را بی نظیر دانسته اند و مصرف روزانه پسته خام تازه را به افراد در سنین مختلف توصیه می کنند.
کم‌خونی و نیاز به مکمل آهن
کم‌خونی یا آنمی (Anemia) زمانی اتفاق می‌افتد که بدن شما به اندازه کافی گلبول‌های قرمز سالم نداشته باشد که اکسیژن را در سراسر بدن حمل کنند. علائم رایج کم‌خونی شامل خستگی شدید، ضعف، رنگ‌پریدگی پوست، سرگیجه، سردرد، تنگی نفس و در برخی موارد ریزش مو و ناخن‌های شکننده است.
کمبود آهن شایع‌ترین علت کم‌خونی است. آهن برای ساخت هموگلوبین، پروتئین اصلی در گلبول‌های قرمز که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن می‌رساند، ضروری است. اگرچه آهن به طور طبیعی در بسیاری از غذاها مانند گوشت قرمز، غذاهای دریایی، مرغ، عدس، اسفناج و حبوبات یافت می‌شود، اما گاهی رژیم غذایی به تنهایی برای درمان کم‌خونی کافی نیست و پزشکان مصرف مکمل آهن را توصیه می‌کنند. اگر هنوز دچار کم خونی نشده اید مصرف روزانه آجیل را برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری توصیه می کنیم. آجیل از خوراکی های با قیمت مناسب است و خرید آن برای بسیاری از افراد میسر است.
تشخیص علت کم خونی و استفاده از مکمل ها

تشخیص علت کم‌خونی بسیار مهم است، زیرا ممکن است نشانه یک بیماری جدی‌تر باشد. تشخیص کم‌خونی معمولاً از طریق آزمایش خون مانند شمارش کامل خون (CBC)، هموگلوبین و هماتوکریت انجام می‌شود. کم‌خونی ناشی از فقر آهن، مشکلی است که بارها در مواجهه با بیماران و اطرافیان‌ام مشاهده کرده‌ام. بر اساس بررسی‌های سازمان جهانی بهداشت (WHO)، کمبود آهن یکی از شایع‌ترین علل کم‌خونی در سراسر جهان است. در تجربه‌ای که داشتم، استفاده از مکمل مناسب به‌طور محسوسی باعث افزایش انرژی و رفع ضعف می‌شود.
انواع اصلی آهن موجود در مکمل‌ها
انواع اصلی آهن موجود در مکمل‌ها شامل:
فروس سولفات (Ferrous sulfate) : یکی از رایج‌ترین و ارزان‌ترین منابع آهن است که به سرعت جذب می‌شود، اما ممکن است عوارض گوارشی مانند یبوست یا تهوع ایجاد کند.
فروس گلوکونات (Ferrous gluconate) : جذب خوبی دارد و عوارض گوارشی کمتری نسبت به فروس سولفات دارد.
فریک سیترات (Ferric citrate) : برای کم‌خونی فقر آهن در بیماران کلیوی (چه تحت دیالیز و چه غیر دیالیز) استفاده می‌شود و می‌تواند به کنترل سطح فسفر کمک کند.
فریک مالتول (Ferric maltol) : در منابع به اثربخشی آن در بیماران مبتلا به بیماری التهابی روده (IBD) اشاره شده است.
بسیاری از مکمل‌های آهن حاوی ترکیبات اضافی هستند که جذب آهن را بهبود می‌بخشند یا به سلامت کلی خون‌سازی کمک می‌کنند که در جدول زیر قابل مشاهده است.

ترکیب	نقش
ویتامین C	بهبود جذب آهن
فولیک اسید (B9) و ویتامین B12	تولید سلول‌های خونی، پیشگیری از کم‌خونی
عصاره گیاهان (یونجه، تمشک، چغندر، باباآدم، گزنه)	حمایت از فرآیند خون‌سازی
روی (Zinc)، مس (Copper)، ویتامین B6	تقویت خون‌سازی و عملکرد سلولی

نمونه‌هایی از مکمل‌های آهن ذکر شده در منابع (ایرانی و خارجی)
طبق بررسی‌های MedlinePlus، مکمل‌های مشهور مانند «ferrous sulfate» و «ferrous fumarate» بیشترین میزان جذب آهن را دارند. به‌گفته‌ی Mayo Clinic، دوز معمول برای بزرگسالان بین 100 تا 200 میلی‌گرم آهن عنصری در روز است.
در تجربه‌ای که بین چند گزینه مقایسه انجام دادم، افرادی که با معده حساس بودند، بهتر است از «ferrous gluconate» با دوز پایین‌تر شروع کنند؛ چرا که عوارض گوارشی آن کمتر است. بر اساس تحقیقات انجام‌شده توسط مجله‌ی «Nutrition Reviews»، افزودن غذاهای سرشار از ویتامین C مانند فلفل دلمه‌ای یا مرکبات همزمان با مصرف مکمل، میزان جذب آهن را تا 50٪ افزایش می‌دهد.
* LifeSeasons - Blood Nourish-R : بک مکمل برای کمبود آهن که از کم‌خونی، خستگی، رنگ‌پریدگی و سرگیجه پشتیبانی می‌کند و ادعا می‌شود باعث یبوست نمی‌شود. حاوی آهن، یونجه، تمشک و ویتامین B-12 است. توصیه می‌شود روزانه دو کپسول همراه با غذا مصرف شود.
* فروفورت دئودنال (Ferro Fort Duodenal) : حاوی 80 میلی‌گرم آهن المنتال (فروس گلایسین سولفات) است و جذب بالایی در ابتدای روده باریک دارد. این مکمل به ویژه برای دوران بارداری تجویز می‌شود.
* فروفورت گاین (Ferro Fort Gyn) : شامل 60 میلی‌گرم آهن المنتال (فروس گلایسین سولفات) و 750 میکروگرم اسید فولیک است. دارای پوشش مقاوم به اسید معده است و برای درمان و پیشگیری از فقر آهن در بارداری توصیه می‌شود.
* فروفورت انرژی (Ferro Fort Energy) : حاوی 28 میلی‌گرم آهن المنتال (فروس بیس گلایسینات)، 400 میکروگرم اسید فولیک، 60 میلی‌گرم ویتامین C و 8 میکروگرم ویتامین B12 و 12 میلی‌گرم روی المنتال است. به افزایش ذخیره آهن و کاهش خستگی کمک می‌کند و برای پیشگیری از کمبود آهن در خانم‌های 15 تا 49 ساله مناسب است.
* ففول (Fefol) : حاوی 150 میلی‌گرم فروس سولفات و 500 میکروگرم فولیک اسید است و آهن را به تدریج آزاد می‌کند. برای کم‌خونی ناشی از کمبود آهن و فولیک اسید و پیشگیری از آن در بارداری موثر است.

* دیگر مکمل‌های ذکر شده شامل قرص هماتینیک رازک، آیزن پلاس یوروویتال، کپسول فرودین هولیستیکا، سیدرال فارمانوترا، فروگلوبین ب 12 ویتابیوتیکس و ایزی آیرون نچرال ورلد هستند.
توصیه های عملی برای مصرف

توصیه	توضیح
شروع با دوز پایین	مثلاً 30–60 میلی‌گرم آهن عنصری (فروس گلوکونات) برای کاهش مشکلات معده
افزایش دوز در صورت تحمل	پس از 1–2 هفته به دوز کامل (مثل فروس فومارات یا سولفات)
همراهی با غذاهای ویتامین C	مانند آب پرتقال یا فلفل رنگی تازه برای افزایش جذب
ارزیابی پس از چند هفته	در صورت عدم بهبود، آزمایش خون (فریتین و هموگلوبین) انجام شود

در میان مواردی که تجربه کردم، افرادی که با مصرف ferrous gluconate همراه آب پرتقال شروع کردند، کمتر دچار ناراحتی گوارشی می‌شدند. کسانی که بعد از دو هفته به دوزهای بالاتر مانند ferrous fumarate رفتند، گزارش افزایش قابل‌توجه انرژی و بهبود رنگ چهره داشتند.
توصیه‌های کلی برای مصرف قرص آهن
* با پزشک مشورت کنید: همیشه قبل از شروع مصرف مکمل آهن، با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید تا دوز مناسب و نوع مکمل را با توجه به شرایط شما تعیین کند. مصرف خودسرانه می‌تواند منجر به عوارض جدی شود.
* زمان مصرف: بهترین جذب آهن زمانی اتفاق می‌افتد که مکمل با معده خالی مصرف شود (یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از غذا). اگر دچار ناراحتی معده شدید، می‌توانید آن را همراه با غذا یا بلافاصله پس از غذا مصرف کنید.
* نحوه مصرف: قرص‌ها را کامل بلعیده و از خرد کردن یا جویدن آن‌ها خودداری کنید. در صورت استفاده از فرم مایع، از سرنگ دوزینگ برای اندازه‌گیری دقیق استفاده کنید، نه قاشق آشپزخانه.
* همراه با مایعات: قرص را با یک لیوان پر آب یا آبمیوه (به ویژه حاوی ویتامین C) مصرف کنید.
* مدت زمان مصرف: معمولاً پس از بازگشت سطح هموگلوبین و آهن به حالت طبیعی، باید مصرف مکمل را برای شش ماه تا یک سال دیگر ادامه دهید تا ذخایر آهن بدن کاملاً پر شوند.
عوارض جانبی و تداخلات دارویی
مصرف مکمل‌های آهن می‌تواند عوارض جانبی ایجاد کند که معمولاً موقتی هستند:

موضوع	توضیحات
عوارض گوارشی شایع	یبوست، حالت تهوع، استفراغ، دل درد، سوزش سر دل، نفخ، اسهال
تیره شدن مدفوع	مدفوع ممکن است به رنگ سبز تیره یا سیاه درآید که طبیعی است و جای نگرانی ندارد
مسمومیت با آهن	مصرف بیش از حد آهن می‌تواند باعث علائم شدید مانند درد شکم، تهوع، استفراغ، اسهال و در موارد شدید مشکلات تنفسی یا کما شود؛ این حالت در کودکان شایع‌تر است
روش‌های کاهش عوارض جانبی	کاهش دوز مصرف، مصرف مکمل همراه غذا، یا تغییر نوع مکمل آهن (مثلاً از فروس سولفات به فروس گلایسین سولفات)

تداخلات دارویی و غذایی
کاهش دهنده جذب آهن :
◦ نوشیدنی‌ها : چای، قهوه و شیر.
◦ مکمل‌ها و داروها : مکمل‌های کلسیم، آنتی‌اسیدها (مانند میلک ماگنزیا یا گاویسکون). برخی آنتی‌بیوتیک‌ها (مانند تتراسایکلین‌ها و فلوروکینولون‌ها)، داروهای تیروئید، داروهای پارکینسون و برخی داروهای پوکی استخوان.
◦ غذاها : غذاهای سرشار از فیبر مانند غلات کامل و سبزیجات خام.
افزایش دهنده جذب آهن :
◦ ویتامین C : مصرف مکمل آهن همراه با آب پرتقال یا مکمل ویتامین C می‌تواند جذب آهن را افزایش دهد.
موارد خاص
بارداری و شیردهی : زنان باردار و شیرده به دلیل افزایش نیاز بدن به آهن در این دوران، معمولاً به مکمل‌های آهن نیاز بیشتری دارند. پزشکان اغلب مکمل‌های حاوی آهن و فولیک اسید را برای این دوران توصیه می‌کنند.

کودکان : برای کودکان، قطره یا شربت آهن با دوز مناسب سن آن‌ها توصیه می‌شود، زیرا بلع قرص برایشان دشوار است.
تزریق آهن (IV Iron) : در موارد کم‌خونی شدید، عدم تحمل مکمل‌های خوراکی، یا عدم پاسخ‌دهی کافی به آن‌ها، پزشک ممکن است تزریق وریدی آهن را توصیه کند تا ذخایر آهن به سرعت جایگزین شوند.
تزریق خون : در موارد بسیار شدید کم‌خونی، ممکن است برای جایگزینی سریع آهن و هموگلوبین به تزریق خون نیاز باشد.
سایر داروها برای کم‌خونی : برخی از انواع کم‌خونی مانند سندرم میلودیسپلاستیک (MDS) یا بتا تالاسمی ممکن است با داروهایی مانند REBLOZYL (luspatercept-aamt) درمان شوند که تولید گلبول‌های قرمز را تحریک می‌کند.