پیام آذری - تبریز — با افزایش جمعیت شهری و کاهش منابع آب پیرامون تبریز، طرح انتقال آب رودخانه ارس به این کلانشهر به‌عنوان راه‌حلی حیاتی برای تأمین پایدار آب شرب مطرح شده است.
خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: در میان بحران‌های طبیعی و زیست‌محیطی کشور، موضوع آب به یکی از جدی‌ترین مسائل پیش روی کلانشهرهای ایران تبدیل شده است. تبریز، یکی از بزرگ‌ترین شهرهای شمال‌غرب کشور با جمعیتی حدود دو میلیون نفر، سال‌هاست با مشکل تأمین آب دست‌وپنجه نرم می‌کند. افزایش بی‌رویه جمعیت، گسترش افقی شهر، گرمایش جهانی، کاهش بارش‌ها و وابستگی به منابع آبی شکننده‌ای مانند زرینه‌رود و سد نهند ، موجب شده مسئله تأمین آب شرب و صنعتی به اولویت اول مدیران استان و حتی دولت تبدیل شود. در چنین شرایطی، طرح بزرگ انتقال آب از رودخانه مرزی ارس به تبریز و مناطق همجوار، بار دیگر مورد توجه قرار گرفته است، هرچند این طرح با وجود گذشت بیش از هشت سال از کلنگ‌زنی، همچنان از مرحله وعده فراتر نرفته است.
بر اساس آمار رسمی، این کلانشهر روزانه حدود 520 هزار مترمکعب آب مصرف می‌کند؛ یعنی چیزی حدود 6 هزار لیتر در هر ثانیه. این در حالی است که منابع آبی فعلی توان پاسخگویی کامل به این تقاضا را ندارند. نزدیک به 70 درصد از آب مصرفی تبریز از زرینه‌رود تأمین می‌شود؛ رودخانه‌ای که خود در سال‌های اخیر به دلیل کاهش بارش، بهره‌برداری بیش از حد و کاهش کیفیت، در وضعیت نامناسبی قرار گرفته است. بقیه آب شهر از سد نهند ، چاه‌های هروی، سعیدآباد، قزلجه‌میدان و چند قنات تأمین می‌شود؛ منابعی که با کوچک‌ترین اختلال یا کاهش سطح، بلافاصله شهر را درگیر قطعی و جیره‌بندی می‌کنند.
تجربه سال‌های اخیر نشان داده است که تبریز در ایام گرم تابستان همواره با افت فشار و قطعی‌های مکرر آب مواجه است و این مسئله در محله‌های مرتفع به یک مشکل واقعی تبدیل شده است. در چنین مواقعی، بار دیگر نگاه‌ها به سمت طرح انتقال آب ارس دوخته می‌شود؛ طرحی راهبردی که به گفته مسئولان، در صورت اجرا، آب شرب تبریز و شهرهای مسیر را برای دست‌کم 25 سال آینده تأمین خواهد کرد. با این حال، این طرح نیز مانند بسیاری از پروژه‌های کلان کشور، در برزخ کمبود اعتبار، بوروکراسی پیچیده، تغییر دولت‌ها و غفلت مدیریتی گرفتار شده است.
طرح انتقال آب ارس به تبریز که در سال 1395 وارد فاز اجرایی شد، قرار است با استفاده از لوله‌گذاری گسترده، ایستگاه‌های پمپاژ، مخازن ذخیره و تصفیه‌خانه مرکزی، سالانه بیش از 100 میلیون مترمکعب آب را از ارس به تبریز و 21 شهر و 169 روستای استان منتقل کند. مسیر این طرح از جلفا آغاز شده و با عبور از مناطق مرند، شبستر، ایلخچی ، باسمنج و تبریز، تأمین آب صنایع بزرگ و مصرف شرب مناطق شهری و روستایی را هدف قرار داده است. بر اساس برآوردها، فاز نخست این پروژه شامل 35 کیلومتر خط لوله، پنج ایستگاه پمپاژ و پنج مخزن ذخیره است که با بودجه‌ای بالغ بر 6 هزار میلیارد ریال از محل صندوق توسعه ملی اجرا شده و یا در حال تکمیل است.
اما فاز دوم که مهم‌ترین بخش طرح محسوب می‌شود، با طول بیش از 110 کیلومتر، نیازمند سرمایه‌گذاری عظیم است فاز دوم که مهم‌ترین بخش طرح محسوب می‌شود، با طول بیش از 110 کیلومتر نیازمند سرمایه‌گذاری عظیمی است. در این فاز قرار است یک تصفیه‌خانه بزرگ با ظرفیت 6.6 مترمکعب در ثانیه احداث شود و دو ایستگاه پمپاژ به همراه مخازنی با ظرفیت بیش از 340 هزار مترمکعب نیز ساخته شود. طبق اعلام وزارت نیرو، هزینه‌های اجرایی این فاز بالغ بر 688 میلیون یورو (فاینانس خارجی) و 6,870 میلیارد ریال هزینه کارفرمایی است. با این حال، تأمین این اعتبارات از سال 1397 تاکنون به چالشی اصلی تبدیل شده و دولت‌های مختلف، به‌جز چند سفر و وعده، اقدام قاطعانه‌ای در این زمینه انجام نداده‌اند.
اهمیت این طرح صرفاً در تأمین آب شرب خلاصه نمی‌شود. به گفته کارشناسان، یکی از مزایای جانبی اما بسیار مهم طرح انتقال آب ارس، کمک به احیای دریاچه ارومیه از طریق برگشت پساب تصفیه‌شده به حوضه آبریز این دریاچه است. در واقع، آب منتقل‌شده به مصرف شهرها می‌رسد و سپس پساب آن پس از تصفیه، به سمت دریاچه هدایت می‌شود. این رویکرد «آب خاکستری» می‌تواند سالانه حدود 100 میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه تزریق کند؛ در شرایطی که هر قطره برای بقای این دریاچه حیاتی است.
با تمام این تفاصیل، آنچه امروز بیش از هر چیز لازم است، اراده مدیریتی و تضمین مالی برای اجرای کامل پروژه است. مقام‌های ارشد استان، از جمله استاندار آذربایجان‌شرقی، بارها هشدار داده‌اند که حتی یک روز تعلل در اجرای این پروژه پذیرفته نیست. نمایندگان مجلس نیز بارها بر اولویت داشتن این طرح تأکید کرده‌اند. اما مردم تبریز، که هر تابستان با افت فشار آب و نگرانی‌های معیشتی مواجه‌اند، به‌درستی می‌پرسند: چرا با گذشت نزدیک به یک دهه از آغاز طرح، همچنان این پروژه نیمه‌کاره مانده است؟ و آیا آب ارس واقعاً روزی به تبریز خواهد رسید؟
انتقال آب ارس وارد فاز عملیاتی شده است
رضا صدیقی، دبیر کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی، از آغاز عملیات اجرایی پروژه حیاتی انتقال آب ارس خبر داد و گفت: این پروژه که یکی از مطالبات جدی مردم و مسئولان شمال‌غرب کشور بوده، اکنون وارد فاز عملیاتی شده است.
وی با اشاره به جایگاه راهبردی این طرح در آینده آبی استان افزود: پروژه انتقال آب ارس از همان ابتدا در ردیف برنامه‌های اولویت‌دار نمایندگان استان آذربایجان شرقی، به‌ویژه حوزه‌های انتخابیه تبریز، اسکو ، آذرشهر، مرند و جلفا قرار داشته است.
دبیر کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی گفت: خوشبختانه در سایه برگزاری جلسات متعدد، رایزنی‌های فشرده و همراهی سایر نمایندگان و مسئولان استانی، موفق شدیم اعتبار لازم برای تداوم و تسریع اجرای این پروژه را تأمین کنیم.
صدیقی با تأکید بر آغاز رسمی عملیات اجرایی این طرح گفت: بر اساس اعلام رسمی مسئولان ذی‌ربط، پروژه انتقال آب ارس به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء واگذار شده و عملیات اجرایی آن آغاز شده است؛ این نشان می‌دهد که پیگیری‌های مستمر نمایندگان به نتیجه رسیده و اکنون وارد مرحله اقدام شده‌ایم.
پروژه انتقال آب ارس به قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء واگذار شده و عملیات اجرایی آن آغاز شده است
وی با اشاره به شرایط اقلیمی استان آذربایجان‌شرقی و کاهش محسوس بارش‌ها در دو سال گذشته، خاطرنشان کرد: مردم استان به‌طور جدی نگران آینده منابع آبی هستند. تداوم خشکسالی، کاهش آورد رودخانه‌ها و افت سطح سفره‌های زیرزمینی، زنگ خطر کم‌آبی را به صدا درآورده است. بنابراین انتظار عمومی از مسئولان این است که با روحیه جهادی، پروژه انتقال آب ارس را در سریع‌ترین زمان ممکن به بهره‌برداری برسانند.
نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر گفت: در سال‌های گذشته نیز آذربایجان شرقی با مشکل آب مواجه بوده و همین مسئله اهمیت و فوریت اجرای این پروژه را دوچندان کرده است. این طرح نه‌فقط برای تأمین آب شرب، بلکه برای حفظ حیات کشاورزی، صنعت و محیط‌زیست منطقه اهمیت استراتژیک دارد.
صدیقی با تأکید بر نقش همکاری‌های بین‌دستگاهی افزود: امیدواریم با تداوم حمایت‌های دولت، تلاش شبانه‌روزی قرارگاه خاتم‌الانبیاء و همراهی مسئولان استانی، شاهد بهره‌برداری سریع و مؤثر از این پروژه باشیم. امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند وحدت، مدیریت علمی و اقدام عملی برای مقابله با بحران آب در شمال‌غرب کشور هستیم.
تسریع در اجرا و تکمیل طرح انتقال آب ارس
استاندار آذربایجان شرقی بر تسریع در اجرای طرح انتقال آب ارس تأکید کرد و به این طرح مهم اشاره نمود و گفت: «مقرر شده برای تسریع در اجرا و تکمیل پروژه انتقال آب ارس به تبریز و رساندن سریع آب به این شهر، پیگیری‌هایی توسط نمایندگان محترم مجلس و مسئولان استانی انجام شود.»
بهرام سرمست تصریح کرد: «تدابیری در زمینه تأمین مالی و اجرای سریع پروژه از سوی مدیریت ارشد استان، دستگاه‌های اجرایی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی اتخاذ شده است تا با پیگیری‌های لازم، بتوانیم آب را در مدت زمان مناسب به تبریز برسانیم.»
انتقال آب ارس به تبریز 50 درصد آب شرب را تأمین می‌کند
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی گفت: با بهره‌برداری از پروژه انتقال آب شرب به تبریز، بیش از 50 درصد نیاز آب شرب این کلانشهر و شهرهای مسیر تأمین خواهد شد.
یوسف غفارزاده اظهار کرد: سهم استان از این طرح 186 میلیون مترمکعب است که از این میزان، 125 میلیون مترمکعب به تأمین آب شرب تبریز، مرند، شبستر و روستاهای مسیر اختصاص دارد.
وی افزود: این طرح بزرگ با هدف تأمین پایدار آب شرب و بهداشت جمعیتی بیش از سه میلیون نفر در افق 1425 طراحی شده و 22 شهر و 169 روستای استان را تحت پوشش قرار می‌دهد.
به گفته غفارزاده، تاکنون 45 کیلومتر از خط انتقال به همراه شش ایستگاه پمپاژ اجرا شده که نشانه پیشرفت فنی و عزم جدی در اجرای این طرح ملی است.
در جریان بازدید میدانی از پروژه حیاتی انتقال آب ارس به تبریز، مقامات ارشد استانی با هدف بررسی روند اجرا و تسریع عملیات، بر رفع موانع پیش‌رو و بهره‌برداری به‌موقع از این طرح کلان تأکید کردند.
وی ادامه داد: این پروژه 145 کیلومتر طول دارد که 35 کیلومتر آن از محل صندوق توسعه ملی همراه با پنج ایستگاه پمپاژ کار شده است. 110 کیلومتر باقیمانده شامل تونل، دستگاه پمپاژ و تصفیه‌خانه است که در سال 1401 با فاینانس خارجی 406 میلیون دلار در اختیار قرارگاه خاتم‌الانبیاء قرار گرفت.
غفارزاده بیان کرد: بخشی از اعتبار پروژه تاکنون از منابع داخلی تأمین شده است، اما از آنجا که پایه پروژه فاینانس خارجی بود و به دلیل تحریم‌ها مشکلاتی ایجاد شد، گشایشی در تأمین فاینانس حاصل نشد تا اینکه در دولت سیزدهم مبنای این فرایند تغییر یافت.
طرح انتقال آب ارس به تبریز، بیش از آنکه یک پروژه فنی باشد، آزمونی برای اراده ملی و مدیریت منابع در شرایط بحران است. تبریز هر سال با تنش آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند و دریاچه ارومیه در حال از دست دادن آخرین نفس‌های خود است. تعلل در اجرای این طرح نه تنها فرصت‌های توسعه پایدار را از بین می‌برد، بلکه تبعات اجتماعی، اقتصادی و محیط‌زیستی جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت.
اگر دولت واقعاً تأمین آب شرب، حفظ سرمایه‌های زیستی و رفاه شهروندان را در اولویت قرار دهد، باید هرچه سریع‌تر این طرح را از بلاتکلیفی خارج کرده و به سرانجام برساند، پیش از آنکه هزینه‌های سیاسی و زیست‌محیطی آن بیش از توان مدیریت کشور شود.