پیام آذری - آخرین آمارهای وزارت بهداشت از سلامت دهان و دندان در میان سالمندان و جمعیت 35 تا 45 ساله حاکی از آن است که حتی داشتن دندان سالم هم در میان ایرانیان در حال طبقاتی شدن است. نبود پوشش بیمه‌ای مناسب و گرانی درمان دهان و دندان آنها را از داشتن خدمات مناسب محروم کرده است. چنانکه امروز بیش از 50 درصد از افراد بالای 65 سال به اذعان مسئولان وزارت بهداشت از دندان سالم برخوردار نیستند و از آنجا‌ییکه دههشصتیها تا سال 2050 به سالمندی می‌رسند، احتمال تشدید مشکلات سلامت دهان و دندان بسیار زیاد است.
روزنامه پیام ما نوشت: سلامت دهان و دندان یکی از شاخص‌های توسعه سلامت عمومی در جهان محسوب می‌شود و در ارزیابی وضعیت بهداشتی کشورها نقش اساسی ایفا می‌کند. سلامت دهان و دندان از نظر سازمان جهانی بهداشت نمادی از عدالت اجتماعی، توسعه اقتصادی و سلامت عمومی است. به‌رغم تأکید این سازمان بر اهمیت سلامت دهان و دندان در توسعه اقتصاد و سلامت، پایش‌های وزارت بهداشت در سال 1396 و به‌روزرسانی اخیر آن نشان می‌دهد بیش از 85 درصد ایرانیان بزرگسال حداقل یک دندان پوسیده و نیمی از سالمندان نیز فاقد دندان سالم هستند.
سالمندان فاقد دندان
بر اساس گزارش‌های جهانی حدود 3.5 میلیارد نفر در سراسر جهان از نوعی بیماری دهان رنج می‌برند و 23 درصد از سالمندان بالای 60 سال در جهان تمام دندان‌های خود را از دست داده‌اند و نزدیک به یک میلیارد نفر از بیماری‌های شدید لثه رنج می‌برند. در برخی کشورها، میانگین تعداد دندان‌های باقیمانده در سالمندان کمتر از 12 عدد است. در مطالعه‌ای در مکزیک، 23.5 درصد از شرکت‌کنندگان کاملاً بی‌دندان بودند و 9 درصد از بیماری‌های لثه شدید رنج می‌بردند.
در ایالات متحده، داده‌های در سال 2024 نشان می‌دهد بیش از یک‌دهم افراد 65 تا 74 سال و نزدیک به یک‌پنجم افراد بالای 75 سال تمام دندان‌های طبیعی خود را از دست داده‌اند. همچنین خشکی دهان، که معمولاً بر اثر مصرف دارو و افزایش سن ایجاد می‌شود، در حدود 30 درصد سالمندان مشاهده می‌شود.
سلامت دهان و دندان در میان سالمندان ایرانی در مقایسه با آمار اعلامی سازمان جهان بهداشت وضعیت نامناسب‌تری دارد. «علیرضا رئیسی»، معاون وزیر بهداشت، می‌گوید: «آمار افراد بالای 65 سال بدون دندان کامل در ایران 52 درصد است؛ یعنی بیش از نیمی از افراد بالای 65 سال کشور دندان ندارند.»
او همچنین درباره هزینه‌های بالای خدمات دندانپزشکی نیز توضیح می‌دهد: «پوشش بیمه در این زمینه چندان مناسب و مطلوب نیست. با توجه به تغییرات نرخ ارز، هزینه‌های زیادی را برای تأمین مواد اولیه متحمل می‌شویم. بنابراین، باز هم تأکید بر آن است که ارتقای سطح سلامت و پیشگیری را داشته باشیم که مؤثرترین موضوع است.»
به‌گفته این مقام وزارت بهداشت: «ثابت شده که بسیاری از بیماری‌های دهان و دندان می‌توانند باعث بیماری‌های سیستمیک شوند و بسیاری از ناراحتی‌های گوارشی افراد بزرگسال به‌دلیل مشکلات دندانی است. بنابراین، باید در این زمینه نگاه جدیدی داشته باشیم.»
دههشصتیها بی‌دندان می‌شوند
آمار سلامت دهان و دندان در کنار افزایش جمعیت سالمندی کشور، می‌تواند از هم‌اکنون زنگ‌های خطر را به صدا درآورد. برآوردهای سازمان ملل متحد و مرکز آمار ایران نشان می‌دهد کشور در آستانه جهشی بزرگ در جمعیت سالمندی قرار دارد. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2050 حدود 30 درصد جمعیت ایران (حدود 30 میلیون نفر) بالای 60 سال باشند که از این میان دست‌کم نیمی، یعنی بیش از 14 میلیون نفر، بالای 65 سال خواهند بود.
از سوی دیگر براساس گزارش‌های رسمی وزارت بهداشت، وضعیت سلامت دهان و دندان در گروه سنی 35 تا 45 ساله (دههشصتیها) که در 2050 به سالمندی می‌رسند، نگران‌کننده است. در این گروه سنی میانگین شاخص DMFT (تعداد دندان‌های پوسیده، کشیده‌شده یا پرشده) حدود 11.6 گزارش شده است. همچنین، افزون‌بر پوسیدگی دندان، بیماری‌های لثه نیز در این گروه سنی شایع است؛ چنانکه بیش از 98 درصد افراد 35 تا 44 ساله ایرانی دچار بیماری‌های لثه هستند. این بیماری‌ها می‌توانند منجر به مشکلات جدی‌تری مانند ازدست‌دادن دندان‌ها شوند.
براساس این داده‌ها و آمار معاون وزیر بهداشت از سلامت دهان و دندان افراد بالای 65 سال، چنانچه روند کنونی تداوم داشته باشد و مداخلات مؤثری صورت نگیرد، تا سال 2050 بر شمار سالمندانی که تمامی دندان‌های خود را از دست داده‌اند، افزوده می‌شود و این آمار می‌تواند به هفت تا هشت میلیون نفر برسد.
بیماری‌های لثه، پوسیدگی‌های درمان‌نشده، دیابت و مصرف داروهای متعدد از مهم‌ترین عوامل تشدید مشکلات دهانی در سنین بالا هستند. در این میان، زنان سالمند، به‌دلیل امید به زندگی بالاتر، بیشتر در معرض بی‌دندانی کامل قرار دارند و پیش‌بینی می‌شود نرخ آن به حدود 60 تا 65 درصد برسد.
این می‌تواند یک بحران خاموش در حوزه سلامت و به‌ویژه در بخش سلامت دهان و دندان باشد. کمبود یا نبود دندان‌های سالم در میان سالمندان تنها یک مسئله زیبایی یا محدودیت در تغذیه نیست، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز مجموعه‌ای از بیماری‌ها و اختلالات جسمی و روانی شود. بی‌توجهی به سلامت دهان در سنین بالا، پیامدهایی به‌مراتب فراتر از دهان و فک دارد و با افزایش خطر بیماری‌های قلبی، دیابت و زوال عقل همراه است.
ازدست‌دادن دندان توانایی جویدن غذا را کاهش می‌دهد و باعث می‌شود سالمندان نتوانند مواد مغذی کافی مانند پروتئین، آهن و کلسیم را دریافت کنند. نتیجه این روند، سوءتغذیه، کاهش وزن و ضعف سیستم ایمنی است. بسیاری از سالمندان بی‌دندان به‌دلیل دشواری در خوردن غذاهای سفت، به مصرف خوراکی‌های نرم و پر کربوهیدرات روی می‌آورند که خطر ابتلا به دیابت و چاقی را افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، پژوهش‌های پزشکی نشان می‌دهد عفونت‌های دهانی و بیماری‌های لثه با افزایش التهاب عمومی بدن، خطر بروز بیماری‌های قلبی و سکته مغزی را بیشتر می‌کنند. در بیماران قلبی، باکتری‌های دهان حتی ممکن است وارد جریان خون شوند و موجب عفونت‌های خطرناک دریچه‌های قلب شوند. همچنین، در افراد سالمند انتقال میکروب‌های دهان به ریه‌ها می‌تواند سبب ذات‌الریه شود. تحلیل استخوان فک، تغییر فرم چهره، افتادگی لب‌ها و دشواری در گفتار از دیگر پیامدهای آن به‌شمار می‌رود.
بنابراین، افزایش دندان‌های آسیب‌دیده و یا بی‌دندانی خود عامل بروز یا تشدید بیماری‌های دیگر می‌شود که این مسئله در افزایش هزینه‌های خانواده‌ها و نظام سلامت تأثیر مستقیم دارد.
طبقاتی‌شدن خدمات دندانپزشکی
موضوع دیگری که امروز مطرح است، طبقاتی شدن مراجعه به دندانپزشکی‌ها برای افراد، به‌ویژه سالمندان، است و همین مسئله در بروز بی‌دندانی یا نبود دندان‌های سالم در میان شمار زیادی از جمعیت این گروه سنی مؤثر است. چنانکه گفته شد و براساس گفته‌های معاون وزیر بهداشت، پوشش بیمه‌های پایه در این زمینه «نامناسب» است. براساس اعلام سازمان بیمه سلامت، «خدماتی مانند ویزیت، رادیوگرافی دندان، فیشورسیلانت، وارنیش‌فلوراید و فلورایدتراپی تحت تعهد بیمه‌های پایه هستند». اما خدمات دیگر از این پوشش محروم‌اند و افراد باید هزینه کامل را پرداخت کنند.
براساس تعرفه‌های مصوب و اعلام‌شده از سوی دولت در سال 1404، معاینه دندانپزشکی عمومی در مراکز دولتی صد هزار تومان هزینه دارد و خدمات تخصصی مانند درمان ریشه یک کانال حدود پنج میلیون تومان و درمان ریشه چهار کانال تا هشت میلیون تومان است.
هزینه جرم‌گیری کامل دو فک در مراکز دولتی حدود چهار میلیون تومان و فلپ نیم‌فک حدود 10 میلیون تومان است. همچنین، پروتز ثابت هر واحد دندان پایه حدود 10 میلیون تومان و روکش تمام‌سرامیک و لمینت هر واحد دندان حدود 15 میلیون تومان اعلام شده است. هزینه کامپوزیت هر واحد نیز در حدود هفت میلیون تومان است. ترمیم آمالگام یک‌سطحی یا کلاس پنج حدود سه میلیون تومان، دوسطحی حدود چهار میلیون تومان و سه‌سطحی حدود پنج میلیون تومان برآورد می‌شود. هزینه ترمیم کامپوزیت یک‌سطحی حدود چهار میلیون تومان، دوسطحی حدود پنج میلیون تومان و سه‌سطحی یا کلاس چهار حدود شش میلیون تومان اعلام شده است. همچنین، ترمیم بیلداپ با آمالگام دندان دائمی حدود هفت میلیون تومان و ترمیم بیلداپ با کامپوزیت نوری دندان دائمی حدود هشت میلیون تومان هزینه دارد و نصب پین معمولی حدود دو میلیون تومان است.
معاینه و مشاوره اولیه دندانپزشکی در بخش خصوصی هم بین 100 تا 250 هزار تومان اعلام شده است؛ اگرچه این هزینه بسته به کلینیک و تجهیزات آن متفاوت می‌شود. جرم‌گیری کامل دندان‌ها نیز بین 750 هزار تا 1٫5 میلیون تومان است.
پر کردن دندان با کامپوزیت بسته به عمق پوسیدگی بین 850 هزار تا 2٫5 میلیون تومان هزینه دارد. عصب‌کشی تک‌کاناله یکی از پرهزینه‌ترین خدمات دندانپزشکی است و در سال جاری تعرفه آن بین 1.5 تا 3.5 میلیون تومان اعلام شده است.
روکش‌های ثابت فلز-سرامیک برای هر واحد دندان پایه حدود 5.7 میلیون تومان و روکش تمام‌سرامیک یا زیرکونیا حدود 7.4 میلیون تومان قیمت دارند. همچنین، روکش لمینت برای هر واحد دندان تا 10 میلیون تومان اعلام شده است. هزینه پروتزهای ثابت برپایه ایمپلنت نیز بسته به تعداد پایه‌ها متفاوت است و برای هر فک با چهار ایمپلنت، حدود 60 میلیون تومان برآورد می‌شود.
در بخش پروتزهای متحرک، پروتز «پارسیل آکریلی» برای هر فک حدود 8.5 میلیون تومان، پروتز «پارسیل کروم کبالت» و پروتز «فلکسی ژله‌ای» هرکدام حدود 12 میلیون تومان و دست دندان مصنوعی با دندان ایرانی حدود شش میلیون تومان برای هر فک هزینه دارد. برای یک دست دندان با دندان ژاپنی یا ترکیه‌ای این رقم حدود 10 میلیون تومان و با دندان اروپایی ایورکلار اصل تا 20 میلیون تومان می‌رسد.
اعداد بالا، براساس تعرفه‌های رسمی هستند که از سوی شورای‌عالی بیمه سلامت تعیین و از سوی دولت مصوب و ابلاغ شده‌اند. ابلاغ این تعرفه‌ها به این معنی نیست که همه مراکز و مطب‌های دندانپزشکی براساس آنها خدمات خود را به بیماران ارائه می‌دهند، بلکه بسته به مکان مرکز یا مطب و معروفیت دندانپزشک، ممکن است این ارقام بیشتر شود.
گران بودن این خدمات در کنار نبود پوشش بیمه‌ای کامل، بسیاری از افراد را مجبور می‌کند درمان خود را به تعویق بیندازند و همین موضوع موجب از‌دست‌رفتن دندان برای همیشه می‌شود و نیاز به پروتز را ضروری می‌کند؛ این موضوع خود موجب افزایش هزینه‌ها آنها می‌شود. بسیاری از افراد سالمند بالای 65 سال که عمده آنها اقشار بازنشسته و مستمری‌بگیر هستند، نمی‌توانند از عهده این هزینه‌ها بر آیند.
براساس آماری که «محمد رئیس‌زاده»، رئیس‌کل سازمان نظام‌پزشکی، چندی پیش اعلام کرد، 29 درصد از هزینه‌هایی که خانوارهای ایرانی برای سلامت پرداخت می‌کنند، مربوط به سلامت دهان و دندان است. این بدین معنی است که بسیاری از خانواده‌ها توانایی پرداخت هزینه‌های سلامت و دهان خود را ندارند. بی‌شک وضعیت اقتصادی کنونی این موضوع را تشدید می‌کند و در سال‌های آینده باید شاهد افزایش درصد بیماری‌های دهان و دندان در میان سالمندان، به‌ویژه افرادی که در سنین پایان جوانی و آغاز دوره میانسالی خود هستند، باشیم.