پیام آذری - هم میهن /متن پیش رو در هم میهن منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
رقیه ندایی| برای اولین بار پس از هفت سال‌ونیم موقعیت نفتکش‌های ایرانی دوباره روی نقشه جهانی ظاهر شد. برهمین اساس از روز گذشته داده‌های دریایی سامانه بین‌المللی AIS نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از ناوگان نفتی موقعیت واقعی خود را بدون جعل یا خاموشی ناوبری مخابره می‌کنند. این اتفاق از سال 2018 و پس از آغاز تحریم‌های نفتی علیه ایران رخ نداده بود و طی هفت سال اخیر ایران به صورت پنهان صادرات نفت خود را انجام می‌داد و اکنون با تغییر شرایط تحریمی و آغاز مکانیسم ماشه، ایران تصمیم به افزایش شفافیت صادرات نفت خود گرفته است که به نوعی می‌شود گفت پس از هفت و سال روند حمل‌ونقل نفت ایران دیده شد.
عبداله باباخانی، کارشناس حوزه انرژی نیز در همین خصوص نوشت: «اگر این روند پایدار بماند، باید آن را مهم‌ترین علامت تغییر رفتار صادراتی ایران از 2018 تاکنون دانست. چنین حرکتی می‌تواند مقدمه‌ای برای بازگشت محدود ایران به شفافیت دریایی، یا نشانه‌ای از مذاکرات پشت‌پرده درباره امنیت مسیرهای انرژی در خلیج‌فارس باشد.»
از سال 2018 و هم زمان با آغاز تحریم‌ها علیه ایران شاهد بودیم که مسیر صادرات نفت ایران تغییر کرد و از آن زمان تا به امروز مسیریاب‌های نفتکش‌های ایرانی تا رسیدن به مقصد موردنظر خاموش شد و به نوعی مسیر نفتکش‌های ایرانی به صورت پنهان درآمد. بیش از هفت سال صادرات نفت ایران، به صورت پنهانی و با هزینه‌های بسیار بالا صورت می‌گرفت و اکنون ایران تصمیم به شفافیت گرفته است.
طی سال‌های گذشته خاموش کردن سیستم داده‌های دریایی سامانه بین‌المللی یک ابزار اساسی برای انتقال نفت و دور زدن تحریم‌ها بود. در هفت سال گذشته کشتی‌ها بدون موقعیت مکانی مشخص بین آب‌های خلیج‌فارس، تعلقات آسیایی و مسیرهای طولانی به چین یا مالزی رفت‌وآمد می‌کردند که به واسطه مشخص نبودن موقعیت مکانی و دور زدن تحریم‌ها از شرایط بیمه خوبی نیز برخودار نبودند و در صورت بروز مشکل باید هزینه‌های بالایی توسط کشور مبدأ یعنی ایران پرداخت می‌شد و به نوعی بیمه پوشش‌دهی چندانی نداشت.
فعالان حوزه انرژی عقیده دارند که این شفافیت می‌تواند سیگنال مثبت ایران برای نهادهای نظارتی یا نشانه‌ای از تعامل از آمادگی جهت تعامل رسمی‌تر در بازارهای جهانی یا پیامی سیاسی به غرب باشد. به گفته یک فعال حوزه انرژی شفاف‌شدن موقعیت کشتی‌ها می‌تواند پیش‌شرطی برای شروع مذاکرات فنی یا نظارتی باشد؛ مثلاً در چارچوب کریدورهای انرژی یا توافقات محدود نفت در برابر کالا.
برای این شفافیت چندین فرضیه وجود دارد؛ نخست در سطح داخلی که برخی از دستور مستقیم برای هماهنگی با شرکت بیمه و کشتیرانی سخن می‌گویند و به نوعی برای کاهش ریسک توقیف شناورها در آب‌های آزاد و بازسازی اعتماد خریداران آسیایی از جمله چین در تلاش هستند.
دومین فرضیه محتمل‌تر این است که شامل توافق موقت و رفع جزئی تحریم‌ها است؛ تغییری کاملاً رسمی که به ایران اجازه می‌دهد نفت خود را با هزینه کمتر و با امنیت بالاتر به بازارهای هدف برساند. برخی از کارشناسان حوزه انرژی عقیده دارند که دومین فرضیه در شرایط فعلی می‌تواند این باشد که ایران از این پس می‌تواند به نوعی به صورت غیررسمی نفتکش‌های خود را در آب‌های آزاد به حرکت درآورد.
اگر این روند ادامه‌دار باشد و داده‌های نفتکش‌های ایرانی طی روزهای آتی روی سیستم سامانه بین‌المللی AIS نمایش داده شود، می‌توان گفت که موقعیت ایران در مسیر صادرات و تحریم‌ها تغییر کرده و کشور در یک شرایط اقتصادی و سیاسی جدید قرار گرفته است. در اصل بازگشت داده‌های این نفتکش‌ها می‌تواند اولین قدم برای شفافیت و بازسازی تدریجی کشور با بازارهای جهانی نفت پس از سال2018 باشد و احتمالاً شاهد افزایش صادرات کشور در بلندمدت باشیم.
کارشناسان عقیده دارند که در حوزه سیاسی این موضوع را می‌توان یک گشایش آزمایشی دانست که نخستین گام برای سنجش واکنش بازارهای بین‌المللی است. در اصل کشور با سنجش نیاز جهانی در شرایط فعلی خود را برای افزایش صادرات آماده می‌کند.
همچنان خبرهای رسمی‌ای درخصوص این موضوع منتشر نشده و مشخص نیست که این روند تا چه زمانی ادامه خواهد یافت؛ آیا نفتکش‌های ایرانی همچنان در نقشه‌ها باقی خواهد ماند یا خیر؟ اما اگر این روند طی هفته‌های پیش رو ادامه‌دار باشد می‌توان گفت که کشور یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین دوران تحریم خود را به پایان رسانده است و اگر این روند ادامه‌دار باشد ایران می‌تواند بیشترین صادرات را در کشورهای منطقه داشته باشد.
البته در این بین یک فرضیه دیگر نیز وجود دارد؛ آن هم احتمال عقب‌نشینی ایران. یعنی طی روزهای آتی شاهد آن باشیم که موقعیت نفتکش‌های ایرانی روی نقشه‌ها پنهان شود و کشور به همان استراتژی سابق خود یعنی صادرات پنهانی بازگردد. حال باید صبور بود و دید چه موقعیتی در انتظار کشور است و موقعیت نفتکش‌های ایرانی طی روزهای آتی چه شرایطی به خود خواهد گرفت، همچنین مقامات ایرانی نسبت به این موضوع واکنش نشان خواهند داد یا خیر؟
بازار ![]()
کاهش هزینه صادرات نفت
حمید حسینی، کارشناس انرژی و سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی به «هم‌میهن» گفت: اتفاقات اخیر کاملاً به شرایط جدید تحریم‌ها و رفتار کشورهای مقابل ایران برمی‌گردد. طی سال‌های گذشته خاموش‌کردن سامانه شناسایی خودکار (AIS) برای ما یک راه دفاعی بود تا از ریسک توقیف نفتکش‌ها جلوگیری کنیم. وقتی کشتی شناخته نمی‌شود و موقعیتش جعلی است، کشور مقابل نمی‌داند چه بار و با چه مقصدی در حرکت است و فشار سیاسی برای توقیف کاهش پیدا می‌کند. اما حالا شرایط تغییر کرده ما به مرحله‌ای رسیده‌ایم که باید شفاف‌تر باشیم چون هم تهدیدها کمتر شده، هم هزینه‌های پنهان‌کاری بالا رفته است.
این کارشناس حوزه انرژی ادامه داد: ایران در چند سال گذشته نشان داده اگر کشتی‌اش توقیف شود، پاسخ متقابل می‌دهد؛ مثل مورد توقیف نفتکش کره‌جنوبی در خلیج‌فارس. همین واکنش‌ها باعث شد کشورها محتاط‌تر شوند و در عمل خطر توقیف تا حدی پایین بیاید. حالا ما می‌توانیم با کاهش پنهان‌کاری، هزینه‌های بیمه‌ای و لجستیکی را کم کنیم. وقتی موقعیت واقعی مخابره می‌شود، بیمه‌ها راحت‌تر مجوز می‌دهند و هماهنگی با شرکت‌های حمل بین‌المللی ساده‌تر می‌شود.
حسینی با اشاره به مکانیسم ماشه نیز توضیح داد: بعد از فعال‌سازی مباحث مربوط به مکانیزم ماشه، ایران می‌خواست نشان دهد تأثیری عملی بر رفتار صادراتی ندارد. به زبان دیپلماتیک، ارسال موقعیت واقعی تانکرهای نفتی خود یک پیام است: اینکه ایران مسیر فروشش را حفظ کرده و با وجود تهدیدهای سیاسی، خاموش نمی‌ماند. در واقع این اقدام می‌تواند پاسخی نرم به فشارهای سیاسی غرب باشد و در عین حال یادآور این نکته که ایران بدون تغییر رسمی در تحریم‌ها هم می‌تواند راه‌های قانونی‌تر برای صادرات بیابد.
وی تاکید کرد: ما در دوره پنهان‌کاری، هزینه‌های بالایی برای ریسک حمل، بیمه، و تغییر مسیر پرداخت می‌کردیم. حالا وقتی کشتی موقعیت واقعی دارد، می‌تواند مستقیماً وارد شبکه فروش رسمی‌تر شود، به‌ویژه در بازارهای آسیایی. این موضوع سودآورتر است و در عین حال باعث کاهش هزینه‌های عملیاتی می‌شود. به بیان ساده، نفتکش حالا خودش به ما کمک می‌کند تا هزینه‌های تحریم را پایین بیاوریم.
این کارشناس حوزه انرژی افزود: این نگرانی واقعی است ولی باید درک کنیم که ما وارد فاز جدیدی شده‌ایم. وقتی تحریم‌ها و نظارت جهانی این‌قدر پیچیده شده، پنهان‌کاری مطلق خودش می‌تواند دردسرسازتر باشد. امروز جهان انرژی دنبال تعادل است، نه حذف بازیگران. با این وضعیت، ایران می‌تواند با شفاف‌سازی نسبی، هم در بازار بماند و هم پیام سیاسی بدهد که ساختار صادراتی‌اش قابل اعتمادتر شده است. این دقیقاً همان چیزی است که خریداران آسیایی و به‌ویژه چین دنبال آن هستند.
حسینی در نهایت گفت: اگر تداوم یابد، نقطه عطفی خواهد بود. از سال 2018 تاکنون هیچ علامت رسمی از بازگشت ایران به نقشه دریایی دیده نشده بود. حالا این بازگشت می‌تواند مقدمه‌ای برای اصلاحات ساختاری در نحوه فروش و تعامل با بازار جهانی باشد. شاید به‌طور رسمی هنوز تحریم‌ها لغو نشده باشند، اما واقعیت میدانی در حال تغییر است. نفت ایران دوباره دارد دیده می‌شود، و این برای بازارهای جهانی به‌معنای بازگشت یکی از بازیگران مهم خلیج‌فارس است ولو به‌صورت تدریجی و محتاطانه.