افزایش اختلالات روان در مردان

پیام آذری - شرق /متن پیش رو در شرق منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
محمدحسین موسوی| «یافته‌های پیمایش سال 1401 به‌عنوان آخرین پیمایش انجام‌شده درباره اختلالات روان‌پزشکی در ایران‌ منتشر شد؛ پیمایشی که به‌ دلیل بعضی ملاحظات منتشر نشده بود. در سال 1391 نیز ما چنین پژوهشی را انجام دادیم و تا تغییر دولت نتوانستیم نتایج آن را منتشر کنیم. در دولت قبل نیز هر چقدر تلاش کردیم ‌مسئولان را توجیه کنیم که در بسیاری از شاخص‌ها وضعیت ما خیلی بد و باعث سرشکستگی نیست، ‌نتوانستیم». اینها را «آفرین رحیمی‌موقر»، استاد روان‌پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران و از متخصصان روان‌پزشکی اعلام کرد؛ او مجری همایش سالانه انجمن روان‌پزشکان هم هست. نتایج این پژوهش شایان تأمل است؛ مثل آمار ابتلای یک نفر از هر چهار نفر در کشور‌ به اختلالات روان‌پزشکی‌. بر‌اساس آنچه در همایش انجمن روان‌پزشکان عنوان شد، این عدد رشد درخور توجهی نسبت به پژوهش مشابهی که در سال 1391 انجام شده بود، دارد. اما علت این افزایش چیست؟ آن‌طور که متخصصان این حوزه توضیح دادند، حوادث متعدد یک دهه اخیر از‌جمله همه‌گیری کرونا و تلاطم‌های اقتصادی و اجتماعی در این آمارها نقش داشته است. 
رشد اختلالات روان در مردان
طبق آمار به‌دست‌آمده از این پیمایش، 16 درصد افراد اختلالات خلقی، 13.7 درصد افراد اختلالات اضطرابی و چهار درصد اختلالات مصرف مواد یا الکل داشتند. همین‌طور نسبت به پیمایش سال 1391، رشد درخور توجه شیوع اختلالات روان‌پزشکی در مردان و کاهش مختصر اختلالات در زنان قابل مشاهده است. ‌طبق نتایج این پژوهش، 9.2 درصد جامعه مبتلا به اختلال روانی شدید به معنای ابتلا به سایکوز یا اختلال دوقطبی‌ یا وابستگی فیزیکی به مواد مخدر هستند، 7.3 درصد اختلال روانی متوسط به معنی اختلال در یک یا دو عملکرد دارند و 8.6 درصد دارای اختلال روان خفیف هستند. از نزدیک به 28 درصد از افراد دارای اختلال روان‌پزشکی، 15 درصد تنها به یک اختلال مبتلا هستند، حدود پنج درصد ‌دو اختلال و چهار درصد هم بیش از دو اختلال دارند. بر‌اساس اعلام رحیمی‌موقر، جمع‌آوری داده‌های این پژوهش‌ به صورت خانه به خانه با کمک شرکت ملی پست و با استفاده از روان‌شناسان آموزش‌دیده انجام شد. در این پیمایش، از دو شکل مصاحبه چهره به چهره و تلفنی استفاده شد: «برای ما بسیار مهم بوده که مصاحبه‌ها با دقت و توسط افراد متخصص انجام ‌شود. در پروتکل نیز پرسشگران باید جمعیت هدف را جذب می‌کردند و امکان رفتن سراغ فرد جایگزین نداشتند».
خودکشی در ایران 3 برابر میانگین دیگر کشورها
بر‌اساس نتایج این پژوهش، شش درصد از جامعه در سال 1401 دارای افکار خودکشی هستند، 3.7 درصد از افراد برای خودکشی برنامه‌ریزی کرده‌اند، 1.1 درصد اقدام به خودکشی کرده‌اند و 0.9 درصد نیز اقدام جدی به خودکشی داشته‌اند. طبق گفته‌ «آفرین رحیمی‌موقر»، مجری این پژوهش، این اعداد بیش از سه برابر میانگین جهانی است. «محمد قدیری‌وصفی»، فوق‌تخصص روان‌پزشکی و دبیر علمی همایش سالانه انجمن روان‌پزشکی که دیروز برگزار شد، درباره شیوع اختلالات روانی در ایران به «شرق» می‌گوید: «در سه تا چهار دهه اخیر با روند رشد اختلالات و بیماری‌های روانی مواجه‌ایم. پدیده‌هایی مثل جنگ 12روزه ‌یا بحران‌های دیگر به این روند شیب بیشتری داده و در حال حاضر اختلالات افسردگی، اضطراب و مصرف مواد مخدر بیشترین افزایش را در طول سال‌های اخیر داشته‌اند». این روان‌پزشک با تأکید بر اعلام‌نشدن نرخ خودکشی به علت سیاست‌ها در سال‌های اخیر، به رشد این شاخص اشاره می‌کند: «چهار دهه قبل حدود چهار خودکشی در هر صد هزار نفر داشتیم؛ اما آماری رسمی‌ که اخیرا انجمن پیشگیری از خودکشی اعلام کرده، به عدد هشت خودکشی در هر صد هزار نفر اشاره می‌کند. این فرایند رشد نرخ خودکشی در ایران در حالی‌ است که در بسیاری از کشورها، مثل کشورهای اسکاندیناوی، برای کاهش این نرخ برنامه‌ریزی‌های موفقی انجام شده است». قدیری‌وصفی درباره علت رشد این نرخ می‌گوید: «بدون تردید علت‌های اجتماعی و اقتصادی وجود دارد. ما در ایران دارو، روان‌پزشک و روان‌شناس به میزان کافی داریم، ولی همچنان نرخ خودکشی در حال افزایش است‌». به گفته او، برای حل این مشکل دولت باید برنامه داشته باشد که زندگی را برای افراد قابل‌ پیش‌بینی کند: «باید برای افراد قابل پیش‌بینی باشد که برای مثال خرج روزانه بلیت مترو و خوراک‌شان ثابت می‌ماند یا به میزانی مشخص رشد می‌کند؛ در این حالت زندگی قابل پیش‌بینی می‌شود و اضطراب افراد جامعه کاهش می‌یابد». با توجه به آمار، جمعیت ایران در دو دهه اخیر با رشد 21‌درصدی مواجه بوده، اما میزان رشد نزاع در جامعه در همین دو دهه 600 درصد بوده است: «میزان خشونت بالا رفته است. این نیز یک روند رو به افزایش است».
اعتیاد به الکل جای تریاک را گرفت
از مهم‌ترین تغییرات قابل مشاهده در این پژوهش نسبت به پژوهش‌های قبلی، کاهش شیوع اختلالات اضطرابی‌ است. همچنین برای اولین‌ بار شاخص رشد اعتیاد به الکل از رشد اعتیاد به تریاک جلو افتاده است. هرچند مصرف الکل در ایران عدد نزدیک به دو درصد را نشان می‌دهد که نسبت به میانگین هشت‌درصدی در جهان، عدد پایینی است، اما در یک سال 1400 تا 1401، 25 درصد مردم اعلام کرده‌اند‌ مصرف الکل داشته‌اند که این آمار نسبت به پژوهش انجام‌شده در سال 1391 رشد دو‌برابری را نشان می‌دهد. همین‌طور طبق این پژوهش، جایگزینی الکل با تریاک به معنی کاهش کلی مصرف مواد مخدر نیست؛ زیرا اگر مواد افیونی و مواد محرک را در کنار یکدیگر قرار دهیم، با شیوع 2.5‌درصدی آن مواجه خواهیم شد؛ درحالی‌که این عدد در جهان 1.5 است. در نتایج پیمایش شیوع اختلالات روان‌پزشکی در ایران از طلاق یا مرگ همسر، بیکاری و وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین به‌عنوان عوامل مؤثر بر اختلالات روان‌پزشکی نام برده شده است. افرادی که دارای تحصیلات دانشگاهی هستند یا در طبقه اقتصادی و اجتماعی بالایی قرار دارند، از سلامت روانی بیشتری برخوردارند. 27.7 درصد افراد خود را مایل به استفاده از خدمات روان‌درمانی می‌بینند. در سال گذشته 35 درصد از جمعیت ایران به مراکز خدمات درمانی و بهداشتی مرتبط با روان مراجعه کرده‌اند، اما طبق این پژوهش 27.7 درصد از افراد احساس نیاز به استفاده از خدمات روان‌پزشکی می‌کنند؛ از این عدد 62.5 درصد دارای اختلالات روان هستند و 15.9 درصد بدون هیچ بیماری‌ در خود نیاز به حضور در مراکز درمانی را می‌بینند.‌ از کل افرادی که تمایل به استفاده از خدمات روان‌پزشکی دارند، 24.9 درصد به‌جای استفاده از خدمات درمانی تخصصی، به مراکز مرتبط با طب مکمل و طب سنتی مراجعه کرده‌اند. طبق آمار نیز افرادی که یکی از شاخص‌های مرد بودن، مجرد بودن، بی‌سوادی، شاغل بودن‌ یا زیر 20 سال بودن را داشتند، معمولا میل به استفاده از خدمات روان‌درمانی برای آنها نزدیک به صفر است. همین‌طور‌ بیش از 80 درصد افراد درگیر اعتیاد، برخلاف آمار وجود مراکز متعدد ترک و درمان اعتیاد، از حضور و استفاده از مراکز درمانی خودداری می‌کنند، درحالی‌که برخلاف آنها بیشتر افراد مبتلا به سایکوز سایکوتیک بیشترین استفاده از خدمات درمانی را دار‌ند.
ترک درمان 80 درصد بیماران
در این پژوهش یکی از مهم‌ترین عوامل مراجعه به مراکز درمان، مسئله هزینه و بیمه نام‌ برده شده است. 35 درصد از افرادی که از خدمات درمانی در یک‌ساله 1400 تا 1401 استفاده کرده‌اند، مجبور به فروش یکی از اموال یا سرمایه‌های خود برای تأمین مخارج درمان شده‌اند. بر‌اساس آنچه در این پژوهش آمده، هزینه‌های بالای استفاده از خدمات روان‌درمانی، مانع بزرگی برای دسترسی بخش زیادی از گروه‌های آسیب‌پذیر است. طبق قوانین فعلی، بیمه‌های پایه مانند تأمین اجتماعی و سلامت، 70 درصد هزینه درمان تنها سرپایی (روان‌درمانی فردی یا گروهی) در مراکز دولتی را تقبل می‌کنند و برای اختلالات حاد منجر به بستری یا نیازمند درمان طولانی تا 50 درصد هزینه‌‌ها را پوشش می‌دهند.
 بیمه تکمیلی نیز فقط در برخی شرکت‌ها تا سقف 10 درصد، آن‌هم موارد خاص مثل توان‌بخشی را در فهرست خدمات خود قرار داده‌ است. این شرایط باعث شده تا طبق آمار منتشر‌شده در «مجله سلامت و جامعه» در سال 1400، بیش از 80 درصد بیماران مبتلا به اختلالات روانی، ترک درمان کنند.
بازار